Formatief handelen richt zich op het verzamelen, interpreteren en gebruiken van informatie om het leerproces van studenten te verbeteren. Deze informatie geeft zowel de docent als de student inzicht in de voortgang en effectiviteit van de leerinstructies. Studenten ontvangen regelmatig feedback, waardoor ze meer zicht krijgen op hun voortgang ten opzichte van de leerdoelen en criteria. Dit helpt hen om het gat tussen de huidige en beoogde prestaties te verkleinen en hun leerproces effectiever te beheren. Hierdoor ervaren studenten meer eigenaarschap over hun leerproces, omdat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun leerstappen en vooruitgang.
In Nederland hebben we de begrippen formatief toetsen, formatief evalueren en formatief handelen door elkaar gebruikt. In het boek "Formatief handelen, van instrument naar ontwerp" (Kneyber et al., 2022) wordt nu meer gesproken van formatief handelen. Dit legt de nadruk op het in actie komen en de verschillende stappen die in het proces doorlopen moeten worden. Daarom gebruiken we op deze pagina de term formatief handelen.
Filmpje over formatief handelen
Bekijk de video van Valentina Devid om te zien hoe je een proces van formatief handelen vorm kunt geven.
Hieronder volgt een handig stappenplan dat je uit kunt voeren. Deze stappen zijn ook beschreven door Valentina in de bovenstaande video.
Orienteer en voorspel waar studenten de mist in gaan of waar zij tegenaan lopen. Denk na over de nieuwsgierigheden en leerbehoeften van jouw studenten. Het belangrijkste is dat jij bepaalt wat jij wilt weten over jouw studenten.
Laat de studenten eerst individueel nadenken over een specifieke vraag en hen vervolgens iets laten produceren. Dit proces dient individueel en afzonderlijk uitgevoerd te worden en is gericht op het toepassen van retrieval practice. Nadat de studenten hun taken hebben voltooid, geef je ze de gelegenheid om te delen wat ze hebben ontdekt of gecreëerd. Luister naar hun inzichten en interacties. Begin daarna met het geven van feedback en bepaal op basis van hun reacties en jouw observaties hoe je verder gaat met de les. Dit proces helpt bij het sturen van het leertraject en bij het plannen van verdere educatieve activiteiten.
Na de les kun je overgaan tot geïnformeerde vervolgacties. Beslis of het nodig is om bepaalde concepten te herhalen of opnieuw uit te leggen. Repareer, verhelder of corrigeer eventuele misvattingen en pas differentiatie toe waar nodig. Vervolgens is het belangrijk om te reflecteren op de effectiviteit van de geïmplementeerde acties. Beoordeel of de leerdoelen zijn bereikt en of je tevreden bent met de uitkomsten van de les. Als het nodig blijkt, keer dan terug naar de vorige stappen voor verdere verfijning en aanpassing van je aanpak.
Bron: Ons model voor formatief handelen - Toetsrevolutie
[1] Ons model voor formatief handelen - Toetsrevolutie
[2] Hogeschool - Kwaliteit en onderwijs - Toetsen en beoordelen - Formatief handelen | HINT (hr.nl)
[3] Kneyber R., Sluijsmans D., Devid V.& Wilde Lopez B. (2022) Formatief handelen, van instrument naar ontwerp, Phronese
Expertisegroep Toetsen en Beoordelen: handreiking-voorbeelden-formatief-handelen.pdf (hr.nl)