‘Deepfake en digital humans kunnen onze wereld een beetje mooier maken’

Eva wil dolgraag paardrijden, maar er is één probleem: ze vindt paarden doodeng. Ze zijn zo groot en sterk. Toch wil ze er een keer op zitten. Om van haar angst af te komen, kan Eva naar video’s kijken waarin ze zichzelf ziet paardrijden. Maartje heeft op haar beurt openwatervrees. Een zwembad trekt ze nog wel, maar zwemen in een meer of zee zit er niet in. Dus kijkt ze naar filmpjes waarin ze op haar gemak rondzwemt in open water om van haar angst te overwinnen. Ze ziet tenslotte met haar eigen ogen: ik kan het, ik durf het.

Dit concept is bedacht door Yori Ettema, die vorig jaar augustus met zijn project ‘DeepMemory’ afstudeerde aan de Willem de Kooning Academie. Hij creëert deepfakevideo’s om mensen een drempel over te helpen. Deepfake is een techniek waarbij op basis van Artificial intelligence (Ai) videobeelden worden gecombineerd tot een nieuwe video.

Levensecht

Neem het voorbeeld van openwatervrees. Door het gebruik van software kan Yori het gezicht van Maartje over dat van iemand anders ‘plakken’ die wel in een meer durft te zwemmen. Dankzij algoritmes die steeds verfijnder worden, lijken de beelden levensecht en ziet Maartje zichzelf in alle rust de schoolslag doen.

“Na een aantal van dit soort experimenten kwam ik erachter dat dit een heel positief effect kan hebben”, aldus de 31-jarige alumnus van Hogeschool Rotterdam. “Het zorgt voor verlichting bij mensen met een angst, dat is zo mooi om te zien. Ik wilde deepfake per se op een positieve manier benaderen, want er is al genoeg negativiteit op dit gebied. En die benadering is dus gelukt.”

Bij de opkomst van deepfake sinds 2017 kwam voornamelijk het negatieve gebruik ervan in het nieuws. Zo vonden celebrities ‘zichzelf’ terug in pornovideo’s en werden nepvideo’s van politici verspreid, die omstreden uitspaken deden. Met de juiste software kun je namelijk niet alleen het beeld manipuleren, maar ook de audio.

Het ethische vraagstuk is dus enorm. Mede om die reden wisselde Yori van het idee van zijn afstudeerdopdracht. “Ik volgde de opleiding Product Design en ik vroeg me af hoe ik met deepfake mijn producten beter onder de aandacht kon brengen. Zo wilde ik acteur Brad Pitt gebruiken om mijn klok aan te prijzen. Maar al snel realiseerde ik me dat je niet zomaar iemands identiteit kan stelen. Daarom ben ik van dat idee afgestapt. Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in films, dus probeerde ik mezelf in een film te deepfaken. Ik lijk best een beetje op Michael Fassbender, dus het werd een scène in de film Macbeth met hem in de hoofdrol. Zag ik mezelf ineens in die film spelen! Op een gegeven moment benaderde ik op een intimiderende manier een vrouw, iets wat ik zelf nooit zou doen. En dát vond ik fascinerend. Wat gebeurt er als je jezelf in een situatie ziet waarin je nog nooit bent geweest? Hoe werken herinneringen? Zo is het idee van ‘DeepMemory’ ontstaan.”

Zien is geloven

En dat is niet onopgemerkt gebleven. Zo mocht Yori begin maart zijn verhaal doen in ‘Zien is geloven’, een aflevering van het tv-programma VPRO Tegenlicht. Na die uitzending kreeg de alumnus talloze positieve reacties, vooral uit de medische wereld.

Ook Lotte Willemsen keek met veel plezier naar de uitzending van VPRO Tegenlicht. Ze is lector Communication in the Networked Society bij Kenniscentrum Creating010 van de hogeschool en doet  samen met Communicatie-docenten Marije Brom en Iris Withuis onderzoek naar de invloed van virtuele influencers. “We hebben professionals zoals Yori nodig om niet alleen naar bedreigingen te kijken, maar vooral ook naar hoe we virtuele mensen kunnen inzetten om de wereld een beetje beter te maken. Daarom is het van belang dat professionals uit verschillende sectoren bij dit nieuwe fenomeen betrokken zijn, want het is niet alleen maar een ontwikkeling die impact gaat hebben binnen het technologische domein. Yori kijkt met het perspectief van de kunsten naar het fenomeen, wij doen dat vanuit de communicatie en ook in bijvoorbeeld de zorg is het van belang om na te denken over mogelijke toepassingen. Want welke opleiding je ook volgt en wat voor werk je ook gaat doen, je krijgt hoe dan ook te maken met virtual humans. Hoe kunnen we er samen voor zorgen dat deze virtual humans behulpzaam, acceptabel en menselijk zijn in het contact met mensen? Iedereen mag zich met deze vraag bemoeien. Graag zelfs. Dat zorgt voor democratisering van dit soort technologische innovaties.”

Grenzen vervagen

De ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op, met als gevolg dat nep nauwelijks meer te onderscheiden is van echt. In het onderzoek naar virtuele influencers komt naar voren dat die verschillen nauwelijks een rol spelen bij de consument. Het maakt ons niet uit of een verhaal wordt verteld door een persoon van vlees en bloed of door een gecreëerd karakter van bits en bites. Het gaat er vooral om dat de virtuele influencer menselijk is in gedrag en communicatie.  Op basis van dit onderzoek beseffen we dat we andere vragen moeten stellen. Niet of de vervagende grenzen tussen de fysieke werkelijkheid en de digitale realiteit vervagen een probleem zijn, maar wanneer. “Soms kan het zelfs nuttig zijn. Kijk maar naar het project van Yori. Dat virtual humans kunnen helpen met het verwerken van trauma’s of het overwinnen van angsten als die werkelijkheid vervaagt, laat zien dat het ons ook iets kan opleveren.”

Lotte kwam voor het eerst in aanraking met het fenomeen digital humans toen ze ruim twee jaar geleden als lector aan de slag ging bij Hogeschool Rotterdam. Communicatie-docenten Iris en Marije vertelden haar dat zij dolgraag onderzoek wilden doen naar de invloed van virtuele influencers.

3 miljoen volgers

Dat idee werd vooral ingegeven door Lil Miquela, de allereerste influencer die is ‘geboren’ dankzij het gebruik van Ai. Ze heeft inmiddels meer dan 3 miljoen volgers op Instagram, waar ze haar ‘outfit of the day’ showt, laat zien hoe ze met vriendinnen op stap gaat en producten aanprijst van merken waarmee ze samenwerkt.

 

 

 

Dit bericht bekijken op Instagram

Een bericht gedeeld door Miquela (@lilmiquela)

 

Marije: “We deden al onderzoek naar influencemarketing en Iris zei steeds dat we iets met Miquela moesten doen. We volgden haar allebei op Instagram en vonden haar een fascinerend fenomeen. We besloten ons in haar te gaan verdiepen en toen borrelde de onderzoeksvraag op: is de relatie tussen een influencer en zijn of haar publiek anders als het een virtuele influencer betreft?”

Menselijke eigenschappen

Al snel werd duidelijk dat mensen bereid zijn een band aan te gaan met een computergestuurde influencer. Dat heeft alles te maken met antropomorfisme. Iris legt uit: “Als mens zijn we heel erg geneigd om menselijke eigenschappen toe te kennen aan niet-menselijke wezens. Denk aan het geven van een naam aan huisdieren of een auto. Een virtuale influencer heeft héél veel menselijke trekjes, dus die spreekt ons erg aan. We waren ook erg benieuwd hoe onze studenten naar dit fenomeen kijken, vooral omdat zij onder de doelgroep van influencers vallen. Ik snap heel goed dat sommigen het best een beetje eng vinden, vooral omdat de grens tussen echt en nep zo dun is geworden.”

Tweedejaars Communicatie-student Larissa van der Vaart is één van hen. Ze vindt het ‘super interessant’ om voor haar studie bezig te zijn met digital humans. “Maar normaal gesproken zou ik een virtual influencer zoals Miquela nooit volgen op Instagram, omdat ik weet dat ze niet authentiek is. Achter alles wat zij doet, zit een gedachte om verkoop te genereren. Niets gebeurt spontaan. Daardoor vertrouw ik haar niet zo als influencer. Met dit soort nieuwe ontwikkelingen kom je snel in een grijs gebied: wat mag wel en wat mag niet? Daarom is het goed dat er tijdens de opleiding aandacht is voor ethiek.”

Dat is volgens Communicatie-docent Iris precies het kernpunt. “Wij leiden onze studenten op tot mediawijze communicatieprofessionals. Daarbij zijn bewustwording en het kritisch kijken naar media erg belangrijk. Het draait bij kunstmatige intelligentie niet alleen om de technische toepassingen, maar wij kunnen als communicatieprofessionals kijken naar welke data worden gebruikt en wat de effecten zijn op de relatie tussen een echt mens en een virtual human. Virtual influencers zijn een mooi voorbeeld om onderzoek op dit gebied te doen.”

Nieuw tijdperk

Zo vallen zij buiten de wetgeving. Influencers van vlees en bloed moeten het vermelden als ze tegen betaling een bepaald merk laten zien en aanprijzen. Virtuele influencers hoeven dat (nog) niet. Marije: “Dat laat zien dat we aan het begin staan van een nieuw tijdperk. Alles is nieuw. Daarom is het zo belangrijk dat studenten meedenken over nieuwe toepassingen en theorievorming. Er staat ons nog heel veel te wachten op dit gebied.”

Ook Larissa denkt dat ze tot en met het einde van haar studie, en waarschijnlijk nog lang daarna, zoet zal zijn met dit onderwerp. Ook als het gaat om deepfake. “Kijk, dát vind ik wel een enge ontwikkeling! Je kunt iemand anders nu dingen laten zeggen die hij of zij helemaal niet wil zeggen. Iedereen kan een eigen ‘waarheid’ creëren.”

Zo riep voormalig president Donald Trump tijdens de bestorming van het Capitol zijn aanhangers op te stoppen met geweld en huiswaarts te keren. Toen de bestormers deze videoboodschap zagen, gaven enkelen geen gehoor aan de oproep en deden ze de video af als deepfake. “Daarom ben ik blij dat we tijdens onze studie bewust worden gemaakt van dit soort ontwikkelingen”, aldus Larissa. Dat zorgt ervoor dat ik een mening kan vormen over wat ik goed en slecht vind. Af en toe is dat best lastig, omdat de ontwikkelingen zo snel gaan.”

Steeds belangrijkere rol

Het is dan ook nauwelijks te voorspellen waar we over 5 of 10 jaar staan op dit vlak. Wat volgens de kenners wel vast staat, is dat digital humans de komende tijd een steeds belangrijkere rol zullen gaan spelen in de samenleving. We zullen ze tegenkomen in allerlei rollen en domeinen, van porno tot aan psychologische hulp, van coaching tot aan customer care.

Bij de introductie van elke nieuwe technologie zijn er zorgen, bijvoorbeeld over de vraag of we de menselijke maat nog wel kunnen waarborgen, zegt lector Lotte. “In 2012 was er een vergelijkbare discussie over webcare. Destijds werd het onmenselijk gevonden dat klachten werden afgehandeld in de vorm van digitale communicatie. Dat kunnen we ons nu niet meer voorstellen. Als je pakketje niet is bezorgd, stuur je even een chatbericht naar de webwinkel en meestal krijg je vrij snel antwoord. Destijds vonden we dat je per se een persoon aan de lijn moest krijgen. Mensen vinden veranderingen vrij snel beangstigend. Maar je moet gewoon heel goed nadenken over hoe je iets toepast en op welke manier het een toegevoegde waarde kan zijn in het leven van mensen. Misschien heb ik over een paar jaar zelf wel een digitale versie van mezelf, zodat ik op meerdere plekken tegelijk kan spreken. Ideaal, toch?”

Dat brengt ons terug bij Yori, die zijn pijlen ook alleen op de positieve kanten van virtual humans en deepfake wil richten. Nu hij is afgestudeerd en na zijn optreden in het tv-programma Tegenlicht veel reacties uit de medische wereld heeft gekregen, hoopt hij met ‘DeepMemory’ een belangrijke bijdrage te kunnen leveren aan de maatschappij. “Maar ook hier komen veel ethische vragen om de hoek kijken”, weet hij inmiddels. “Wat betekent het als je iemands gezicht gebruikt voor een video die wordt gebruikt om van een angst af te komen? Wat heeft dit voor gevolgen voor een behandeling? Wordt iemand hier luier van dan tijdens exposuretherapie? Noem maar op. Ik heb een subsidieaanvraag lopen in de hoop me hier beter in te kunnen verdiepen. Ik hoef er echt niet rijk van te worden, het gaat me vooral om het bewustzijn. Daar draait volgens mij alles om bij nieuwe ontwikkelingen. Als we er goed mee omgaan, kunnen we de wereld weer ietsje mooier maken.”