De coronacrisis legt bloot wat we al jaren konden zien aankomen: ernstige tekorten aan verpleegkundigen en verzorgenden in de hele gezondheidszorg. Er is geen beddentekort maar een tekort aan verpleegkundigen en verzorgenden. Dáárdoor zit de samenleving op slot en worden operaties uitgesteld.
Toch horen we in de media maar weinig verpleegkundigen zelf aan het woord. Het zijn vooral artsen die bevraagd worden over het tekort aan verpleegkundigen. Zelfs de mening van sportcommentatoren over het oplossen van het tekort aan bedden op de Intensive Care lijkt in de media belangrijker dan die van verpleegkundigen zelf. Het is niet dat verpleegkundigen die mening niet willen geven; ze worden niet gevraagd om aan te schuiven in praatprogramma’s en ze worden zelfs geweigerd.
Niet meer toekijken, maar actie ondernemen
Wat mij betreft is dan op enig moment een grens bereikt. Blijven toekijken past dan niet meer. Het wordt dan tijd om bij te dragen aan de zichtbaarheid van het probleem en wellicht een richting te duiden voor de aanpak ervan. Dus, hup met een aantal collega’s uit het land om de digitale tafel, gedachten op papier, bespreken wat we willen en waar te beginnen. En dan maar schrappen en schaven. En weer opnieuw. Wat dat betreft is het niet anders dan een schriftelijke opdracht voor je opleiding: Wie is de doelgroep en hoe geef je zo kernachtig mogelijk weer wat je wilt zeggen? Wij wilden een opiniestuk plaatsen in Trouw en dat mag niet meer dan 600 woorden hebben.
En het is gelukt! Op 13 januari werd het opiniestuk geplaatst wat ik samen schreef met Jeroen Dikken, collega onderzoeker en docent verpleegkunde aan de Haagse Hogeschool. Wat het oplevert? Dat weet ik niet precies. Wél weet ik dat mijn post hierover op LinkedIn inmiddels ruim 8400 keer bekeken is en dat het ook op Twitter veel bekeken en gedeeld is. Ik werd gebeld door een medewerker van een landelijk politicus voor nog wat input voor het debat in de Tweede Kamer over het regeerakkoord, vorige week. En het voelt goed om niet alleen toe te kijken hoe verpleegkundigen en verzorgenden nauwelijks hun zegje (kunnen) doen in de media, maar het heft zelf in handen te nemen. Want het kan niet genoeg gezegd worden: zonder verpleegkundigen en verzorgenden geen goede en toegankelijke gezondheidszorg! Hieronder lezen jullie het opiniestuk. Wij gaan ondertussen nadenken over volgende stappen en mogelijkheden.
"De oorzaak van deze schaarste is een veelkoppig monster"
Het vak van verpleegkundigen en verzorgenden is prachtig en veelzijdig. Zij ondersteunen mensen van geboorte tot overlijden bij het omgaan met gezondheid en ziekte. Ze doen dit met vanzelfsprekendheid waardoor wij ons zelfs in onze meest kwetsbare momenten bij hen veilig kunnen voelen. Om dit vak te mogen uitvoeren, volgen ze een jarenlange opleiding tot basisverpleegkundige of -verzorgende; voor een specialisme nog langer. Onderzoek wijst uit dat dit loont, omdat een team van goed opgeleide verpleegkundigen en verzorgenden complicaties en onnodige sterfte van patiënten voorkomt. Zij zijn dus niet slechts een ‘kostenpost’ of willekeurige ‘handen aan het bed’; geen ‘poppetjes’ waarmee je ongestraft kunt schuiven. Bovendien, bij schaarste is schuiven slechts verschuiving van het probleem.
De oorzaak van deze schaarste is een veelkoppig monster. Demografische ontwikkelingen leiden tot een risicovolle combinatie van een toenemende vraag naar zorg met een afnemend aantal verpleegkundigen en verzorgenden: één op de vijf is ouder dan 55 jaar, veel jonge zorgprofessionals stoppen en er is een hoog ziekteverzuim. De belangstelling is groot, opleidingen zitten vol. We moeten dus focussen op behoud, op het verminderen van uitval en verloop. Uitval en verloop kennen vele oorzaken die vrijwel allemaal verband houden met werkomstandigheden en waardering. We noemen een paar: weinig contact met patiënten, hun naasten en collega’s door continue hoge werk- en registratiedruk; niet de zorg kunnen geven die mensen nodig hebben; wél veel verantwoordelijkheden maar weinig bevoegdheden, autonomie en regelmogelijkheden; slechte salariëring, afnemende maatschappelijke waardering en veel misplaatste beelden in de media; weinig hersteltijd. Verpleegkundigen en verzorgenden werken in deeltijd om zelf hersteltijd te regelen of als zzp’er om zelf zeggenschap te krijgen over vrije tijd. Dit gaat ten koste van de binding met het werk en de zorg.
De nieuw te vormen regering lijkt zich de ernst en urgentie van de problematiek echter nóg niet te realiseren, ondanks alle goede adviezen van o.a. de SER en RVS. Tot onze teleurstelling is in het regeerakkoord geen enkel woord gewijd aan verpleegkundigen en verzorgenden. Partijen leggen de bal bij zorgorganisaties en die zitten weer in de tang van zorgverzekeraars.
Beslissen, belonen en behouden
Om verpleegkundigen en verzorgenden te behouden moet iederéén aan de bak: de regering, zorgorganisaties, zorgverzekeraars, beroepsopleidingen, onze beroepsgroep zelf én alle burgers. Kretologie als ‘boeien en binden’ is niet genoeg. Een zalvende of juist agressieve bejegening helpt ook niet. Het vereist niet alleen preventie van de zorgvraag of meer mensen opleiden. Deze problematiek vereist een ‘bètaplan’ gericht op Beslissen, Belonen en Behouden.
- Beslissen over eigen werk, in eigen team en organisatie en in de gezondheidszorg kunnen verpleegkundigen en verzorgenden zelf. Geef en neem ook plaats aan onderhandelingstafels en beslissingsrondes over zorgpakketten. Oók bij besparingen.
- Beloon, waardeer en erken het belang van verpleegkundigen en verzorgenden voor de samenleving. Zonder verpleegkundigen en verzorgenden geen IC, geen operaties, geen verpleeghuiszorg, geen thuiszorg, geen kraamzorg, etc. Beloon onmisbare professionals met passende waardering. Laten we blijvend trots zijn op onze verpleegkundigen en verzorgenden; niet met een eenmalig applaus, maar met boter bij de vis door een financiële beloning die past bij opleiding en verantwoordelijkheid.
- Behoud vereist structurele inzet van professionals, organisaties en opleidingen, bijvoorbeeld gericht op professionele ontwikkeling en doorgroei in gecombineerde banen, op vitaliteit en leiderschapsontwikkeling en te zorgen dat zij zo lang mogelijk willen én kunnen doorwerken.
Een nabije toekomst zonder terugkerende lockdowns? Alleen met voldoende verpleegkundigen en verzorgenden!
Naar de webpagina van Kenniscentrum Zorginnovatie.