Ontmoeting 176 | Klassen naar huis, spoedeisende hulp dicht

Met covid verstomde dat gesprek. We sloegen aan het improviseren om de samenleving draaiende te houden en maakten ons zorgen over de conjunctuur en met name over de arbeidsmarktpositie van de generatie die nu haar entree wilde maken.

Al dan niet gestut door steunmaatregelen, vertoont de conjunctuur inmiddels trekjes van overspannenheid, met een AEX die zelfs even boven de 800 piekte. Het is spannend wat er de komende maanden gaat gebeuren, nu de coronasteun gestopt is. Het zal vast een effect hebben, maar de hoop dat het onze arbeidsmarktproblematiek oplost zal ijdel blijken te zijn. Er is een structurele problematiek die zodanig is dat we moeten vrezen voor een stagnatie, economisch en maatschappelijk. Als we blijven doen wat we altijd deden, dan komt dat probleem er aan. Sterker nog, het is er al en zal alleen meer groter worden. En één ding weten we zeker, het in koor (het Koor van journalisten, columnisten en politici dat zich de afgelopen week weer roerde naar aanleiding van de teruglopende cijfers in onze instroom) roepen van “meer, meer, meer” gaat ons niet helpen. We zullen oplossingen moeten vinden met als randvoorwaarde een blijvende schaarste.

Maandag 20 september: Human Capital Event, Den Haag, 13.30 – 15.30 uur

Eén ding weten we zeker: de oplossing voor het arbeidsmarktvraagstuk is niet in handen van één partij. De oplossing kan alleen maar gevonden worden in samenwerking, waarbij met name de as onderwijs – bedrijfsleven c.q. maatschappelijke organisaties van groot belang is. Met een overheid aan boord die faciliteert en dingen mogelijk maakt. De Triple Helix. Het weefsel dat daarvoor nodig is, hecht samenwerkende instituties, dat is er in Zuid-Holland. We weten elkaar te vinden, informeel, maar zeker ook geformaliseerd zoals de groep mensen, waar ik deel van uitmaak, die samen nadenkt over dit vraagstuk: de Human Capital Agenda. We zijn bijeen, met opvallend veel gasten en publiek, in die mooie Fokker Terminal in Den Haag en maken de balans op.

De kinderen zijn echt op; het hbo zal kleiner worden

In mijn bijdragen en gesprekken probeer ik duidelijk te maken dat we naar nieuwe concepten toe moeten. Het aloude recept ‘lever meer mensen’ werkt niet meer. Die zijn er straks gewoon niet meer. De kinderen zijn echt op. Sterker nog: het zullen er steeds minder worden de komende jaren. De demografie zal haar werk gaan doen en de modellen voorspellen een krimp in het hbo op de middellange termijn. Welke spanning dat oproept maakt het volgende voorbeeld duidelijk: we hebben de afgelopen jaren bij onze hogeschool de instroom in onze opleiding Verpleegkunde op weten te schroeven van zo’n 300 studenten naar bijna 800. Het is indrukwekkend, wat de collega’s daar voor elkaar gebokst hebben.

Maar dat gaat uiteindelijk de problematiek in de zorg niet oplossen. Niet in een perspectief dat daar waar nu 1 op de 7 werknemers in de zorg werkt, dat er bij bepaalde extrapolaties straks 1 op de 3 zijn. Je hoeft geen wiskunde gestudeerd te hebben om te zien dat hier iets dramatisch fout gaat. Wellicht vooral als we zien dat van die mensen die wij opleiden, er grote aantallen weer snel uit het beroep verdwijnen de eerste jaren van hun loopbaan.

‘Gute Konzepte sind gefragt’

De lijfspreuk van mijn baas, Ferdinand Mertens, toen ik als beleidsambtenaar bij OCenW werkte. Met een knipoog naar zijn liefde voor de Duitse taal. Als we dan mensen blijven ‘morsen’, in die zin dat veel te veel van die afgestudeerden de sector veel te snel verlaten, als instellingen stages blijven zien als iets dat lastig is en als we niet snel genoeg de technologie een nog grotere rol gaan geven, dan gaan de triage-afdelingen van de ziekenhuizen het op een ongemakkelijke manier druk én moeilijk krijgen in de toekomst. We zullen anders moeten gaan denken dan voortdurend de scholen aanspreken (hoe terecht op zich ook) op het leveren van meer technici, meer verpleegkundigen, meer IT’ers, meer docenten, meer data-analisten et cetera. Want, zoals gezegd, ze zijn er op een gegeven moment gewoon niet meer.

Beter samenwerken, proberen de waan van de dag te overstijgen, moeilijke keuzes durven maken, anders kijken naar de rolverdeling tussen werken en leren, sneller innoveren, het zijn allemaal ingrediënten die we nodig zullen hebben. Harder doorpakken op technologische vernieuwing moet daar onderdeel van zijn. En ook, simpel, als we willen dat jonge mensen kiezen voor bepaalde beroepen, betaal ze dan ook dienovereenkomstig.

Donderdag 30 september: Zomerborrel Drechtsteden, Den Haag, 16.30 – 18.30 uur

Kamerleden laten zich bijpraten door een gezelschap uit de Drechtsteden. Ik ben, namens vier hogescholen (Avans, CHE, Inholland en Rotterdam), aanwezig bij een bijeenkomst waar vertegenwoordigers van de triple helix van de Drechtsteden hun ambities delen met Kamerleden. Onderdeel van de oplossing zal moeten zijn dat we de verhouding tussen de hogeschool en bedrijven c.q. maatschappelijke organisaties anders moeten gaan definiëren. Ze zullen meer moeten versmelten. Waarbij we ook voor de hand liggende rollen anders moeten gaan definiëren. Voorbeeld: als een ziekenhuis moeite heeft om de begeleiding van stagiaires op zich te nemen, waarom doen wij dat dan niet zelf? Voelt gek aan, deze rolverwisseling, maar binnen de huidige rollen lopen we vast.

Samen opleiden

We zouden het eigenlijk moeten gaan doen zoals we al doen in het onderwijs, waarbij we met het concept ‘Samen opleiden’ een belangrijk deel van ons onderwijs in de scholen zelf uitvoeren. Het is een concept dat voorzien is van duidelijke afspraken wie wat doet, dat werkt volgens protocollen en een antwoord probeert te zijn op het vraagstuk van de tekorten in het onderwijs en de roep beter op te leiden. Het is een antwoord op de uitdaging die lerarentekort heet. De ernst van de zaak wordt geïllustreerd door het feit dat zelfs met deze vernieuwingen de problematiek er nog steeds is.

Career Boost

In de Drechtsteden hebben we het concept van Career Boost gelanceerd. Vier hogescholen (CHE, Inholland, Hogeschool Rotterdam en Avans) werken met het werkveld en het regionale ROC Da Vinci College daarin samen. Net als in de Zuid-Hollandse triple helix vormen bedrijven, maatschappelijke organisaties en het onderwijs in het Drechtstedengebied innovatieagenda’s. Career Boost vertaalt die agenda’s meteen door naar concrete projecten, in de vorm van ‘onderwijspakketjes’ van ongeveer een half jaar – met daarin minoren, onderzoeksopdrachten, afstudeertrajecten, traineeships, et cetera.  Die bieden studenten werk- en studeerplekken in de laatste fase van hun studie. Zo ontstaan er voor studenten boeiende opdrachten en krijgen de belangrijkste sectoren in de Drechtsteden de kans zichzelf te innoveren. Bijkomend voordeel voor bedrijven in de regio is dat men zo de kans heeft talent meer duurzaam aan zich te binden.

Vrijdag 1 oktober: 11.30 – 14.00 uur, Online, Algemene Vergadering Vereniging Hogescholen

We bespreken met alle bestuursvoorzitters een mooie analyse van het economisch onderwijs. Een gezaghebbende commissie heeft het economische onderwijs in het hbo onder de loep genomen en komt met overtuigende voorstellen hoe ervoor te zorgen dat dat onderwijs toekomstbestendig blijft. Het rapport laat zien dat het vraagstuk niet alleen een kwantitatieve kant heeft, maar ook, zelfs vooral, een kwalitatieve. De toekomst tegemoet treden is meer dan ‘meer of minder’. Het rapport – met een stevig werkgeversperspectief - roept de opleidingen op door te gaan zich te verbinden met de grote vraagstukken van deze tijd: de energietransitie, de zoektocht naar nieuwe, moderne economische modellen, de verbinding met de data-revolutie die gaande is, de noodzaak van het verankeren van ethiek als basale waarde in onze curricula en het verankeren van duurzaamheid in ons economisch, commercieel denken.

Ongemak: moet ‘meer’ niet gepaard gaan met ‘minder’?

Tegelijkertijd illustreert het rapport ook ons ongemak. Ongemak in die zin dat we weliswaar veel praten over de kwantitatieve kant van het vraagstuk – wellicht is het beter te zeggen dat er vaak iets ‘geroepen’ wordt – maar dan gaat het altijd over wat er meer moet. Daar is dan ook vrij snel een consensus over. Maar ‘meer’ kan alleen maar als het ergens ook ‘minder’ kan. Immers, er komen – zeker als je naar de prognoses kijkt in het hbo – op de middellange termijn niet meer studenten bij. Integendeel, het hbo laat wat betreft haar instroom een dalende trend zien, vooral als gevolg van de demografie. Die cijfers zijn spectaculair, zeker als je de beweging bij universiteiten ziet: zij groeien langer door. Zijn we tevreden met hoe die kwantiteiten zich ontwikkelen, de verhouding hbo/wo, de verhouding tussen de sectoren in het hbo?

Het is moeilijk daar gezaghebbende antwoorden op te geven. Dat laat het rapport over ons economisch onderwijs ook zien: de sector roept (met haar 40% van de totale aantallen studenten) vaak de vraag over zich af ‘Kan dat niet wat kleiner?’. Ik heb die vraag ook wel eens opgeworpen. Maar de harde, overtuigende evidentie, redenerend vanuit de arbeidsmarkt, is moeilijker te vinden. Tenminste, er is geen consensus waar het die evidentie betreft, een gebrek aan consensus dat gelegitimeerd wordt doordat ook de wetenschap die de relatie onderwijs - arbeidsmarkt bestudeert alle ruimte voor nuance biedt. Ruwe conclusies durven we – nog – niet te trekken. En redenerend vanuit de wetten van vraag en aanbod: het is goed verdienen met deze opleidingen, dus van schaarste lijkt nog niet bepaald sprake te zijn.

Ruwe conclusies

En toch… Misschien is de ruwere conclusie onvermijdelijk, maar die zal wel op landelijke tafels getrokken moeten worden. We zien dat juist economische beroepen onder druk komen te staan. De deeleconomie, de compleet gedigitaliseerde dienstverlening van banken- en verzekeraars, de rol van big data bij informatieanalyse, we voelen allemaal dat we nog maar aan de vooravond staan van ingrijpende veranderingen voor veel beroepen waar economiestudenten voor opgeleid worden.

De toekomst is nu

Daarom zullen we dat gesprek aan moeten gaan, als onderdeel van een andere manier van denken over de verhouding onderwijs – arbeidsmarkt. We zijn gedwongen anders te kijken omdat we anders verantwoordelijkheid gaan dragen voor een stagnerende maatschappelij: lege klassen, lege ziekenhuisbedden, haperende economie, … Een toekomst die zich op onderdelen nu al laat zien.

Ik zou een nieuwe minister adviseren hier onmiddellijk prioriteit nummer één van te maken. Leunend op al die mooie, lokale initiatieven, zou zij of hij niet moeten terugschrikken ook de regie te nemen. Niet om al die decentrale verantwoordelijkheden over te nemen, maar om te kijken of we kunnen komen tot een overkoepelende visie hoe die kwalitatieve en kwantitatieve agenda vorm te gaan geven. De kabinetsformatie gaat vast een paragraaf opleveren die ‘Modernisering van de arbeidsmarkt’ heet. De implementatie daarvan zal vanaf dag één gepaard moeten gaan met een offensief in de relatie onderwijs - arbeidsmarkt. Het in koor blijven roepen, zeker met die ondertoon van verontwaardiging zoals afgelopen week klonk, van “meer, meer, meer”, gaat ons niet helpen.