In zo’n tijd leven we. In een tijd waarin mijn huisarts bedreigd wordt. Die dreiging, die niet alleen in woord voelbaar is. Er is met een luchtbuks op de deur geschoten, er zijn pogingen tot brandstichting. Een lieve man, die zich uitspreekt voor vaccinatie, het vaccineren van zijn eigen patiënten én acties start om Afrika te helpen. Een huisarts die voor ons gezin alert belangrijke beslissingen genomen heeft. We leven in een tijd dat goedheid geconfronteerd wordt met kwaad.
We leven in een tijd dat we ons best moeten doen de boel bij elkaar te houden. Dat is een plicht die een maatschappelijke institutie als Hogeschool Rotterdam zich oplegt. Zo lezen wij onze wettelijke opdracht: we zijn er voor iedereen. Inclusief willen zijn, heet dat. Ons wordt soms gevraagd of die intentie wel echt is en of we dat in werkelijkheid wel zijn. Hogeschool Rotterdam – ik noem onszelf vaak het dorp in de stad – ademt Rotterdam, is Rotterdam in al haar diversiteit en soms is het hard werken om de boel bij elkaar te houden. Maar de intentie is er en het lukt ons eigenlijk best goed. Keer op keer laten we zien kwesties die de samenleving pijn doen, in relatieve rust met elkaar te bespreken.
Maar soms wordt het moeilijk de bij inclusiviteit passende houding vorm te geven. Er zijn grenzen aan de inclusiviteit en er zijn spelregels: respectvol met elkaar omgaan, ruimte geven aan eigenheid, geweld is uit den boze, we argumenteren op basis van de basale waarden van het hoger onderwijs, te weten geldigheid en betrouwbaarheid van beweringen, etc. En zoeken een vertaling van die spelregels naar de werkelijkheid van een school, waar je fouten mag maken, fouten zult maken. We proberen te komen tot een pedagogisch klimaat waarbij we fouten bespreekbaar maken, vooringenomenheid zichtbaar maken en waarbij we in de openheid van het gesprek de toenadering zoeken.
Vooringenomenheid ligt altijd op de loer. Covid heeft in deze een nieuwe categorie geïntroduceerd. De vooringenomenheid naar niet-gevaccineerden groeit, in de beeldvorming vaak gereduceerd tot ‘wappies’, met als effect dat iedereen in die categorie op één hoop gegooid wordt. Ik voel die neiging ook, als de deur van mijn huisarts beschoten wordt, als de besmettingen weer oplopen, als ik de bagger zie die iemand als Hugo de Jonge over zich heen krijgt. En dan is het goed dat we een cultuur kennen van openheid waardoor niet dat gebeurt wat altijd op de loer ligt: de generalisering. Het mechanisme dat aan de wortel ligt van vooroordelen, racisme en generieke uitsluiting.
Het College van Bestuur ontving recent de volgende brief van een collega, die ik met instemming van de collega hier publiceer.
Geacht College van bestuur, geachte CMR,
Ik heb lang getwijfeld of ik deze persoonlijke brief zou sturen. Het is tegenwoordig bijna een soort ‘coming-out’ en mijn anonimiteit is verdwenen. Ik stel me nu kwetsbaar op. Toch voel ik mij met het oog op de persconferentie vanavond (dinsdag 2 november, RB) en in het licht van ‘het algemeen maatschappelijk belang’ genoodzaakt om u te mailen.
Want ik voel mij als werknemer niet meer ‘veilig’. Ik maak mij zorgen om de beeldvorming die er ontstaan is in de samenleving omtrent ongevaccineerden. Ik maak mij zorgen over mijn vrijheid om een persoonlijke keuze te maken. En ik maak mij zorgen over mijn recht als burger en werknemer om gelijk te worden behandeld als ieder ander.
“Dat gaat echt niet gebeuren in Nederland!”, “Nee joh, je moet niet zo doemdenken.” Het zijn de woorden die ik zelf afgelopen jaar nog regelmatig uitsprak als ik met een ‘wappie’ in mijn omgeving sprak. En toch zijn we nu op een punt beland waarin er wordt gesproken over het uitsluiten van ongevaccineerde personen in het maatschappelijke leven en werk. In sommige andere landen ter wereld is het zelfs al gebeurd.
Aangezien mensen vaak toch in gedachten blijven haken bij de vraag “Waarom laat je je dan niet vaccineren?” zal ik die vraag kort beantwoorden. Het antwoord staat in het kader onderaan de brief.
We zijn allemaal mensen
Eigenlijk is de vraag ‘waarom iemand zich niet laat vaccineren’ niet relevant voor het punt wat ik wil maken. Want of iemand nou net als ik een rationeel onderbouwd besluit heeft genomen, of dat iemand in complotten gelooft, of vanwege een geloofsovertuiging of vanwege een specifieke gezondheidsklacht het vaccin niet wil of kan nemen – we zijn allemaal mensen. En allemaal hebben we universele rechten. We hebben recht op gelijke behandeling en de vrijheid om keuzes te maken. En die keuzes maken we als mensen iedere dag. Over onze gezondheid, over onze planeet en over elkaar.
Als we de Coronacrisis gaan reduceren tot ‘een keuze’ van de ongevaccineerden zijn we bezig een groep te demoniseren. We versimpelen een complex probleem waar meerdere oorzaken onder liggen tot een eenzijdige beschuldiging.
Een inclusieve Hogeschool
In de afgelopen weken heb ik met enkele gevaccineerde collega’s – gelukkig - genuanceerd en vrij over dit onderwerp kunnen spreken. Dat geeft me vertrouwen in de open mentaliteit die er heerst op de Hogeschool, of in ieder geval binnen mijn opleiding. Maar meermaals hoorde ik iets terug in de trant van “Ik ben zelf gevaccineerd en ik vind het ook niet normaal dat er nu zo wordt gesproken over ongevaccineerden, maar ik durft het bijna niet te zeggen want dan zit je zó in de wappie-hoek.” Overigens, ik gebruik de term ‘wappie’ om de beeldvorming die er heerst te verduidelijken, niet om een groep mensen op een vervelende manier neer te zetten.
Niet alleen de keuzevrijheid van ongevaccineerden staat dus onder druk, maar ook de vrijheid van meningsuiting van mensen die een gematigde stem hebben in het debat. Mijn studenten doen wekelijks in de klas in duo’s een presentatie over wat hen bezighoudt in de media. Meerdere keren kwam COVID aan bod. De overheersende mening in de klas- ongeacht of ze gevaccineerd of ongevaccineerd zijn- is dat de framing van ongevaccineerden voor een tweedeling in de samenleving zorgt.
Ik ben er altijd trots op geweest dat wij ons als Hogeschool Rotterdam profileren als inclusieve school. Zo heeft bijvoorbeeld een van onze studenten bij ons aan de opleiding een beperking en voelt deze zich bij ons gehoord en gezien. Deze student heeft nu vertrouwen in de studie, in tegenstelling tot de situatie bij een andere hogeschool waar deze student eerst studeerde.
Wat vinden we ‘normaal’?
Ik mis een krachtig tegengeluid in de media en politiek – mensen van statuur die zich uitspreken over polarisatie, over uitsluiting. Als we allemaal achter het recht op vrijheid en gelijkheid staan, dan moet dat ook iets betekenen. Dan moeten we allemaal eigenaarschap tonen over een complex probleem, en niet de schuld neerleggen bij één groep. Dan is er politieke daadkracht nodig om de zorg structureel te ondersteunen en weerbaarder te maken, dan is het nodig dat we allemáál weer meer rekening houden met elkaar, dat we allemáál gezonder en verantwoordelijker gaan leven.
Natuurlijk is er niet één simpele oplossing, en in deze tijd zijn ingrijpende maatregelen noodzakelijk. We zitten vast in een convergerende manier van denken: al twintig maanden geeft en maakt een select gezelschap adviezen en besluiten. Er zijn meer wegen naar Rome. Een diepgaander maatschappelijk gesprek, een manier waarin empathisch luisteren en ethiek een rol spelen, zoals wij onze studenten ook leren, is niet meer af te doen onder het mom van ‘hier is geen tijd voor’, als we al zolang in zo’n situatie zitten. We moeten weer divergeren en naar een ander narratief als we geen verdeelde samenleving willen.
Een groot deel van de mensen met COVID in het ziekenhuis is niet gevaccineerd, dat is een feit. Maar: bij zowel gevaccineerde (wat dus ook nog een aanzienlijk deel van de opnames uitmaakt – niet nihil in deze tijd waarin ieder bed telt) als ongevaccineerde personen gaat het hoofdzakelijk om mensen met een zwakke gezondheid, hoge leeftijd, onderliggende aandoeningen, diabetes of hoge BMI. Een solidair en verbindend narratief zou dus zijn: gevaccineerd of ongevaccineerd, SAMEN beschermen we mensen met een zwakkere gezondheid.
Politica Sigrid Kaag maakte gebruik van haar spreekrecht bij de rechtszaak over haar bedreiging. Ze wilde aankaarten dat we weer naar een nieuwe norm toe moeten. Een norm waarin we niet vinden dat ‘bedreiging er maar bij hoort als politicus’, maar een norm waarin we zeggen: ’Dit is niet normaal’.
Mijn vraag aan u
Ik zou het fijn vinden als we haar voorbeeld volgen en de norm van gelijkheid en vrijheid in de samenleving weer gaan benoemen. Dat we met z’n allen gaan zeggen: ‘Het is niet normaal om één groep als schuldige aan te wijzen en die publiekelijk te veroordelen. Daar doen we niet aan’.
En ik zou het fijn vinden als u, als bestuur van een inclusieve Hogeschool, zich beraadt op dit vraagstuk. Ik hoop dat u, als er gesproken wordt over maatregelen van uitsluiting van ongevaccineerden op de werkvloer in het hoger onderwijs, of waar dan ook, blijft staan voor inclusiviteit.
Vriendelijke groet,
Natascha
Waarom ik me niet laat vaccineren
Het vaccineren van gezonde mensen voor een ziekte waarbij de kans op ernstige ziekte voor hen zeer klein is en waarvan de klinische analyses nog niet op de lange termijn zijn doorlopen, vind ik wezenlijk anders dan vaccinaties uit het Rijksprogramma en reisvaccinaties die al jarenlang bewezen resultaat en bekende bijwerkingen hebben. Ik heb me daarom in de zomervakantie verdiept in de wetenschappelijke literatuur (over zowel COVID als de vaccins) die ik in de databases van de Hogeschool kon vinden en houd ook nieuwe inzichten bij.
Mijn keuze om niet te vaccineren is een gedegen risicoanalyse van het risico voor iemand van mijn leeftijd, mijn gezondheid en mijn vitaliteit om op een IC te belanden, de mogelijkheid van negatieve langetermijneffecten van het vaccin op het algehele immuunsysteem, en het maatschappelijk risico voor een ander.
Mijn voorlopige conclusie is dat ik op basis van de huidige wetenschappelijke inzichten en virusvarianten toch liever een natuurlijke immuniteit doorloop dan via het vaccin. En dat ik net zo min een risico vorm voor anderen als gevaccineerden, zolang ik zorg dat ik preventieve zelftests doe, voorzichtig ben bij sociale contacten met een zwakkere gezondheid en me bij de GGD laat testen bij klachten.
Beste Natascha,
Ik probeer niemand ergens de schuld van te geven. Behalve het soort mensen dat op voordeuren van huisartsen schiet, brand probeert te stichten en hem in brieven beschuldigt van genocide; mensen die permanent mensen als Hugo de Jonge en Marion Koopmans bedreigen. Ik ken die mensen gelukkig niet; wel mensen die via integere afwegingen tot andere conclusies komen dan ik. Ik voeg jou aan dat rijtje toe en voel me extra gesterkt en gemotiveerd de dreigende generalisering tegen te gaan.
We zitten allemaal in hetzelfde schuitje, dus moeten we er inderdaad samen voor zorgen dat de storm op zee gaat liggen en we veilig uit dat schuitje kunnen stappen om de draad weer op te pakken. Dat is een ingewikkeld proces, waarbij niemand precies weet wat de gouden vondst is. Dat is wat we leren van de afgelopen tijd. Als bestuursvoorzitter van een hogeschool vind ik wel dat vaccineren een belangrijk onderdeel kan zijn van het toewerken naar een oplossing. Dat is geen particuliere opvatting, maar ik volg de heersende opvatting van de wetenschap, met de daarbij geldende waarden als geldigheid en betrouwbaarheid. Maar het vraagstuk is complexer dan wel of niet een voorstander zijn van vaccineren. We hebben in Nederland een Grondwettelijke bescherming tegen gedwongen vaccinatie. Dat is voor mij een gegeven.
Maar er is meer dan dat. Er is ook zoiets als het recht op onderwijs en ik ben aangesteld dat onderwijs zo goed mogelijk vorm te geven. In een ander verband heb ik dat recht op onderwijs wel eens ‘grondwettelijk’ genoemd. We zijn in een situatie terecht gekomen dat waarden gaan conflicteren: het recht van de een komt in conflict met het recht van de ander. De vrijheid van de een, beperkt de vrijheid van de ander. Vrijheid van keuzes gaat gepaard met consequenties. Ik zie in jouw brief een verantwoordelijke keuze voor niet-vaccineren omdat je je ervan bewust toont dat die conflicten in waarden er zijn en je neemt de verantwoordelijkheid om dan jezelf en je medemens anders te beschermen: afstand houden, bijvoorbeeld. Hulde. Maar dat is niet over de hele linie bezien de maatschappelijke werkelijkheid. Met het claimen van een grondrecht – hoe terecht ook – kunnen mensen niet claimen overigens dezelfde rechten of vrijheidsgraden te hebben. Als we dat zouden vinden, dan gaan scholen binnenkort weer op slot. En schenden we dat andere grondrecht, met alle gevolgen van dien.
Het is eigenlijk simpel. Een hoger aantal gevaccineerden, met een dempend effect op besmettingen maakt het gemakkelijker voor ons om onze deuren open te houden voor mensen die bij ons studeren en werken. Als het aantal besmettingen nog verder oploopt is de kans groot dat we straks binnen onze gebouwen 1,5 meter afstand móeten gaan houden. Dat houdt in dat we minder ruimte hebben en dus alleen nog open kunnen blijven voor bijvoorbeeld praktijkonderwijs en één-op-één-gesprekken. Dat zou betekenen dat een bepaalde cohort studenten straks moet vaststellen dominant online les gehad te hebben. Vaccineren kan helpen dat te voorkomen. Mensen uitnodigen dat te doen, dus ook. Overigens ook iets als een testverplichting zou kunnen helpen, iets dat we in mijn ogen te gemakkelijk in dezelfde principiële sfeer plaatsen als vaccineren.
Je brief helpt. Je brief helpt mij. Je brief helpt in het realiseren dat inclusiviteit een waarde is die we ook in moeilijke omstandigheden, ook als het spannend is, recht moeten doen. De moed die je toont door deze brief te schrijven, de redelijkheid van je argumentatie, zijn extra aanleiding voor ons om alert te zijn dat een hogeschool die graag wil dat zij er is voor iedereen, er ook moet zijn voor mensen die goede redenen hebben zich niet te laten vaccineren. Ik kan je niet garanderen dat de hogeschool nooit gedwongen gaat worden een bewijs van vaccinatie of testen te gaan vragen. Ik ben degene geweest die aangedrongen heeft dat te gaan doordenken. Weet dat ik daarbij ook steeds aandring op het doordenken van wat dat betekent voor mensen die valide redenen hebben om dat niet te willen: ook zij hebben recht op onderwijs, ook zij hebben recht op een respectvolle behandeling, ook zij hebben evenveel recht om onderdeel te zijn van het dorp in de stad: Hogeschool Rotterdam.
Ik nodig je graag uit om dit gesprek met mij voort te zetten. Dan kunnen we ook bespreken hoe we over dit onderwerp met meer medewerkers en studenten in gesprek kunnen gaan.
Over de auteur
Ron Bormans - voorzitter College van Bestuur Hogeschool RotterdamRon Bormans (1957, te Schinnen, Zuid-Limburg) mag zich verheugen in een lange periode van ontmoetingen in en met het hoger (beroeps)onderwijs. Tijdens zijn studies: Natuurkunde (propedeuse) in Eindhoven en Politicologie / Bestuurskunde in Nijmegen. Maar ook in zijn loopbaan. Hij werkte o.a. als plv. directeur HBO en directeur Studiefinanciering bij OCW. Daarnaast was hij consultant bij Capgemini. Op dit moment geeft hij leiding aan Hogeschool Rotterdam als bestuursvoorzitter, een functie die hij eerder bekleedde bij de HAN. Maar hij deed ook de HvA en Inholland aan en hield toezicht op onderwijsprogramma's als directeur NQA.
Elke twee weken is de nieuwe blog-post ook te volgen op Twitter via @ronbormans1.