Ontmoeting 18

Maandag 26 oktober: Begin van een beladen week

Deze week neem ik met mijn familie definitief afscheid van mijn schoonvader, de man waar ik over schreef in Ontmoeting 16. Een week die we verweesd maar warm afsluiten met een zondag in het Land van Maas en Waal. We zijn getuige van een heuse tornado, als we bij de aanlegsteiger van het pontje naar de Waal kijken. Mijn zwager uit de VS laat het zijn zoontje zien. In het land van 'twisters and hurricanes' hebben we nog nooit dergelijk natuurgeweld gezien. Wel in het Gelderse Wamel.

Tussen het verdriet door wordt gewerkt. Is risicovol, want vrolijk naar dossiers kijken is er niet bij. In vrijetijdskleding en zonder das schuif ik aan bij het bestuur van de Vereniging Hogescholen. Er ligt een stevige agenda die eigenlijk wel wat optimisme kan gebruiken. Zo hebben we het over het deeltijdonderwijs; een dossier dat door de vorige staatssecretaris van de verkeerde lading is voorzien. In grote delen van de politiek is het beeld ontstaan dat door een bepaalde mate van privatisering de dalende deelnametrend gekeerd kan worden. De oplossing van de jaren '90, zal ik maar zeggen. Met als gevolg dat de publieke hogescholen in het debat op hun hoede zijn en de private net iets te gretig. Het vraagstuk van deelnamedaling bij het deeltijdonderwijs lossen we met privatisering niet op. Het enige gevolg daarvan is verdunning van publiek geld en deeltijdonderwijs dat meer en meer de invulling van functiegerichte trainingen gaat krijgen. Het deeltijdonderwijs zal ook verschralen aangezien voor heel veel deeltijdopleidingen geen koopkrachtige vraag zal ontstaan. Gaat iemand die fantastische deeltijdopleiding bij de Kunsten 'kopen'? Het deeltijdonderwijs knapt op, juist als we het publieke karakter ervan versterken, gericht de kwaliteit verbeteren en meer toesnijden op de doelgroep. Daarmee ligt de bal overigens 100% bij onszelf en moeten we dus zelf iets doen aan de hier en daar wat stiefmoederlijke aandacht die we het deeltijdonderwijs geven.

Woensdag 6 november: "Ik krijg geen e-mails meer van collega's, dat is goed nieuws!"

Ons kwaliteitsprogramma Focus leunt op een duidelijk kwaliteitsbeeld. Opleidingen doen het goed als de deskundigen positief zijn (accreditering), als studenten, medewerkers en afnemers tevreden zijn en als we voldoende studenten van voldoende niveau afleveren. De Keuzegids Hoger Onderwijs zien we daarbij als een redelijk betrouwbare 'overall indicator'. En dus accepteren we niet dat opleidingen lager dan 50 van de 100 punten scoren in diezelfde Keuzegids. Die opleidingen horen een duidelijk verbeterplan neer te leggen en worden intensief gevolgd. Vorig jaar ging het om zeven opleidingen. Van de zeven zijn er vier (enorm) opgeknapt en lijken zij definitief in de lift te zitten. Bij drie opleidingen is de problematiek net wat hardnekkiger, maar gaan we er komen.

De opleiding International Business and Languages (IBL) heeft een mooie stap gezet en zit duidelijk in de lift. We spreken als College van Bestuur met een grote groep docenten en we voelen ons gesteund in onze filosofie. Die goede scores zijn het rechtstreekse gevolg van een situatie waarbij een opleiding gedragen wordt door docenten die op eenduidige wijze werken vanuit een gezamenlijk beeld van wat de identiteit en kwaliteit van de opleiding is en hoort te zijn. Een docent vertelt: "We hebben nog een weg te gaan, maar we werken veel meer samen en we werken heel praktisch. Er is dus veel minder gedoe, waardoor we ons kunnen concentreren op waar we hier voor zijn." En als ultieme onderbouwing van het feit dat docenten veel beter en natuurlijker met elkaar samenwerken: "Ik krijg geen e-mails meer van collega's, dat is goed nieuws!" Tijdens de open dag op zaterdag 9 november raak ik aan de praat met ouders van een weifelende student. Hun dochter weet het allemaal nog niet, maar kijkt voorzichtig naar IBL. "Prima opleiding," zeg ik, "gewoon doen."

Vrijdag 8 november: Een speciale trein

Ik wind me regelmatig op over de maatregelen die dit kabinet wil nemen voor studenten: versobering van de OV-kaart en invoering van het sociaal leenstelsel. En dus ben ik graag bereid om met actievoerende studenten een stukje met een 'speciale trein', zoals het op de borden stond, mee te reizen en te discussiëren over beide thema's. Mooi initiatief die trein, maar ook een beetje dubieus: het feit dat NS dat doet voor de studenten geeft aan dat er veel meer belangen spelen dan alleen er voor zorgdragen dat studenten op tijd op school of op hun stageadres komen. Er staan - voor de NS - grote, zakelijke belangen op het spel. Begrijpelijk, maar niet de kern van het vraagstuk.

Ik deel in de coupé "Onderwijs en maatschappij" mijn zorgen met een publiek van actieve studenten. Als opening plaag ik de aanwezige studenten: wel eens van hogescholen gehoord? Ze hebben de coupé versierd met typische profielen van instellingen, om daarmee te laten zien dat hoger onderwijs niet één pot nat is. Maar al die profielen gaan over universiteiten... Terwijl ook hogescholen meer en meer een eigen 'kleur' krijgen en we dus studenten moeten uitnodigen goed na te denken over naar welke school ze gaan. En dan is minimaal een trajectkaart voor het openbaar vervoer handig!

We maken ons niet meer druk genoeg over het vraagstuk van toegankelijkheid. Velen in politiek en samenleving stralen uit dat dit thema 'af' is. Terwijl ook deze week het zoveelste rapport verschenen is dat we het van een 'lerende economie' moeten hebben. Terwijl de deelname aan het hoger onderwijs nog steeds een stevige sociaaleconomische bias heeft. Terwijl het leenstelsel echt een risico in zich draagt van 15.000 studenten die het hoger onderwijs gaan mijden. En terwijl we al die studenten echt nodig hebben als we iets voorbij de huidige laagconjunctuur kijken.

Het debat wordt vaak wat eng gevoerd en gaat te vaak over de vraag of het stelsel nu wel of niet sociaal is. Die verenging zorgt ervoor dat een belangrijk aspect wat weinig aandacht krijgt: het feit dat we het toekomstige establishment van onze samenleving opvoeden met de gedachte dat lenen normaal is. We zitten nog midden in een crisis die zijn oorsprong mede vindt in het onverantwoord omgaan met lenen en schulden. En we proberen die crisis mede op te lossen door een belangrijke categorie te laten wennen aan het feit dat lenen normaal is. De Delftse hoogleraar Hoekstra zegt het in zijn blog als volgt: "Dit veroorzaakt een enorme bubbel van studieschulden, die net als de hypotheekschulden, verantwoordelijk voor de huidige crisis, wel eens oninbaar konden blijken. Zeker als particuliere geldverstrekkers deze markt ontdekken en hele gunstige leningen gaan aanbieden, is daarmee het recept voor de volgende bankencrisis een gegeven. Iets wat in de VS nu al dreigt te gebeuren."

Vrijdag 8 november: "A mind is like a parachute: it doesn't work if it isn't open"

Bijna elke fase van mijn leven is verbonden met een bepaald soort muziek of een bepaalde muzikant/band. In de jaren '70 en '80 was dat onmiskenbaar Frank Zappa. Dat was geen vanzelfsprekendheid. Je haatte die man vanwege zijn grillige arrangementen en niet bepaalde politiekcorrecte teksten of vond het allemaal geweldig. Ik hoorde bij de laatste categorie. De allereerste keer dat ik in Rotterdam was, was in 1980 voor een optreden van Frank Zappa in Ahoy. Voor de liefhebber; het is de tijd van 'Dancing Fool'. Niet de beste periode en helaas speelde Zappa nauwelijks oud werk.

Vele jaren later zit ik in een mooi aangeklede zaal in datzelfde Rotterdam, maar dan in de Doelen. Ik zit in het vak 'gewone VIP's', zoals een wat nerveuze mevrouw bij het regelen van de logistiek het noemde. Ik ben getuige van het eeuwfeest van de Erasmus Universiteit. Een mooi evenement maar ook een lange zit, aangezien de universiteit besloten had maar liefst acht eredoctoraten uit te delen. Een van de laatste sprekers is Huib Pols, de nieuwe Rector Magnificus. Hij krijgt plechtig de tekenen van zijn ambt omgehangen en spreekt ons toe. Het leek een speech te gaan worden zoals een speech in dergelijke omstandigheden is, totdat hij mij weer bij de les brengt met een beeld dat hij ontleent aan Frank Zappa: "A mind is like a parachute: it doesn't work if it doesn't open." Even een moment van vervreemding. Zappa als inspiratiebron in een gezelschap van veel grijzende mensen met pak/stropdas en stijlvolle jurken? Met een gevoel van nostalgie schuif ik richting receptie. Daar mengen zich weer twee werelden. Ik voer vele gesprekjes, neem een hapje en een drankje die mede door mijn oudste zoon geserveerd worden. Toch mooi dat je ook trots bent op je zoon als hij 'gewoon' de catering verzorgt. De wethouder, de hoogleraar, de collega, de oud-collega, een van mijn voorgangers, de 87-jarige Wil Koppelaars, ik wijs ze er allemaal op als hij weer eens met een vol blad langsloopt: "Dat is mijn oudste zoon!" Het is trouwens niet alleen trots dat me vrolijk stemt, maar ook blijdschap dat hij als student werkt voor zijn geld en niet gebruikmaakt van de leenfaciliteit...