Ontmoeting 61 | de schaalvergroting voorbij

De jaren 80: zonder Gevers geen hbo

Een week met veel hectiek dooft uit op vrijdagavond, 6 november. De mailstroom stagneert en een enkel sms- en twitterbericht zorgt ervoor dat gebeurtenissen van de afgelopen week na-ijlen. Zoals het 40-jarige jubileum van de Vereniging Hogescholen, voorheen HBO-raad. De hoofdredacteur van ScienceGuide kijkt op Twitter nog eens terug op het 'bobobashing' van onze minister-president - met een ondertoon van veel respect voor de man overigens - tijdens de feestelijke bijeenkomst eerder deze week, met als ultieme argument: zonder Gevers geen hbo. Dat klopt.

Jankarel Gevers was - naast toenmalig minister Deetman, geholpen door de latere baas van de NVAO, Loek Vredevoogd – één van de architecten van het huidige hbo. Een man met een carrière in het hbo (HBO-raad) en het wo (UvA). Onze gemeenschap was geschokt toen hij in 1998 op 54-jarige leeftijd overleed. Onder zijn leiding pakte de HBO-raad in de jaren tachtig de handschoen op die Deetman neergelegd had in de zogeheten STC-nota. We moesten aan schaalvergroting, concentratie en taakverdeling gaan doen. In 1983 hadden we in Nederland bijna 400 hbo-instellingen met samen zo'n 200.000 studenten, waaronder ruim 200 instellingen met minder dan 600 studenten. En binnen die instellingen vond je een veelvoud aan kleine opleidingen, in één stad soms twee à drie vergelijkbare opleidingen, worstelend met hun inefficiënte schaal.

Daar waar we nu discussiëren of het allemaal niet te groot is geworden (we bedienen met 37 hogescholen ongeveer twee keer zoveel studenten), hadden we toen last van het feit dat het allemaal te klein was. Daar waar we nu het belang benadrukken van verschillen tussen hogescholen en opleidingen, zochten we het toen meer in de uniformiteit. Die fase hadden we blijkbaar nodig. De HBO-raad kwam onder het gezag van Gevers in een plannende, afdwingende en uitvoerende rol terecht en legde daarmee de kiem voor het moderne hbo. Hoger beroepsonderwijs waar we - studenten, alumni, docenten, medewerkers, directeuren, bestuurders,  bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties, kortom: heel Nederland - met zijn allen trots op mogen zijn.

Ik mocht meewerken aan die beweging vanaf 1985 als jong ambtenaar in de bescheiden rol van assistent-beleidsmedewerker. Het respect voor Gevers zoemde door de departementale gangen en het leidde bij mij dan ook tot grote nervositeit toen ik zo'n tien jaar later (ook al had ik promotie gemaakt naar de rang van plaatsvervangend directeur hbo) mee mocht met dezelfde Gevers naar een bijeenkomst in Parijs van de OECD. Ook van dichtbij bleek de man te inspireren, in zijn duidingen van politiek en maatschappelijke ontwikkelingen, maar vooral door hoe hij leiding gaf aan die internationale conferentie.

De eerste avond eindigde in de bioscoop. Was zijn idee. Ik zou het niet hebben durven voorstellen. Voelde ook wat ongemakkelijk met zo'n figuurlijk, maar zeker ook letterlijk grote man naast je in die wat krappe stoeltjes. Zeker  toen bleek  in die prachtige bioscoop op de Boulevard Saint Germain dat ‘The Bridges of Madison County’, met Clint Eastwood en Meryl Streep de enige film in het Engels was. "Dan doen we die maar", bromde hij, toen ik  aarzelend duidelijk maakte dat mijn Frans niet van dien waard was dat ik de rest van het - meer 'intellectuele' - assortiment zou kunnen volgen.....

Maandag 26 oktober: koester het bijzondere

De schaal van een organisatie is altijd een middel, nooit een doel. De schaal moet de ruimte maken voor het bijzondere. Dat gaat niet vanzelf. Schaal creëren doe je met structuur, eenvormigheid, managen en centrale sturing. Het bijzondere bevorder je met cultuur, leiderschap, het geven van eigen verantwoordelijkheid en professionele ruimte.

Het College van Bestuur is op bezoek bij twee relatief kleine  maar zeer succesvolle opleidingen van de hogeschool: Fiscaal Recht en Economie en Financial Services Management. De opleidingen doen het goed in de ranglijstjes, het arbeidsmarktperspectief is goed en het docententeam stelt zich collectief verantwoordelijk op om het best denkbare onderwijs te leveren. Toch leven er zorgen in het team. Landelijk is er een discussie op gang gekomen rondom het economische onderwijs die samen te vatten is als: "we moeten toe naar bredere opleidingen". ‘Smal’ lijkt niet meer te passen in een tijd van interdisciplinair werken en de soms oververhitte maatschappelijke dynamiek. Moderne uitdagingen, maar in het antwoord dreigt een echo door te klinken vanuit de jaren tachtig....

Echter,  anno 2015 zoeken we iets anders. Op de ondergrond van een solide schaal koesteren we het bijzondere, beschermen we het unieke. Al te smalle opleidingen zijn niet meer van deze tijd, maar het denken over schaal is een afgeleide geworden. We zijn voorbij de fase van schaalvergroting als noodzakelijke voorwaarde maar bevinden ons in een situatie dat we de schaal 'inregelen' afhankelijk van wat we inhoudelijk nodig achten. En dus hoor ik de man die vol bewondering naar Gevers keek - toen die zo'n 30 jaar geleden zei dat ‘klein moet opgaan in groot’ -  zeggen dat ‘we binnen groot klein moeten organiseren’. Het is goed dat beide opleidingen nadenken over een net wat bredere basis in de opleiding. Dan heb ik het niet alleen een verbreding naar de inhoud, maar ook over houdingsvraagstukken. Maar wat mij betreft hebben ze allebei bestaansrecht, juist vanwege hun uniciteit en kwaliteit. Het debat over verbreding zou door het team zelf gevoerd moet worden. De HBO-raad (tegenwoordig Vereniging Hogescholen) is vandaag de dag niet meer als eerste aan zet. Dat zijn onze professionals zelf.

Zaterdag 31 oktober: kleurrijk hbo

De open dag. Een stralende herfstzaterdag die uiteindelijk 12.798 bezoekers naar de hogeschool brengt. Ik maak een ronde. Begin in het oosten van Rotterdam bij onze Economische opleidingen en ga langzaam richting westen. Ik blijf wat langer dan gebruikelijk hangen bij onze totaal vernieuwde kunstacademie (Willem de Koning Academie), vernieuwd qua curriculum en in een prachtige verbouwd pand aan de Blaak 10 dat vandaag heropend gaat worden. Modern hbo anno 2015, een kunstacademie als onderdeel van de hogeschool, met een geheel eigen zelfstandigheid, uitstraling, identiteit en trots; een identiteit die overigens zo Rotterdams is dat deze in zijn eigenheid ook de verwantschap toont met de rest van de hogeschool. Het pand staat symbool voor de Rotterdamse roots: het is één van de weinige panden die het bombardement in de oorlog overleefd hebben.

Het gebouw zindert, met onderwijs dat georganiseerd is rondom werkplaatsen (zie foto hierboven) die voor studenten van alle opleidingen toegankelijk zijn ('stations'). Hier vind je onderwijs dat het ambacht verbindt met maatschappelijke vraagstukken, in een gebouw dat die verbinding stimuleert. Meest letterlijk in De Willem, een Grand Cafe in de academie, waar studenten, docenten, maar ook bezoekers uit de stad hun koffie of biertje (in een beperkt 'timeslot'...) komen drinken. Een kunstacademie met het gezicht naar de stad.

Op weg naar mijn auto, nagenietend van de persoonlijke rondleiding van directeur Jeroen Chabot, zie ik een verwilderd kijkende moeder, samen met een wat treurig ogende, ogenschijnlijk aanstaande student. Omdat ik het gevoel heb dat ze voor de open dag komen, spreek ik hen aan en vraag of ik misschien kan helpen. "Ja", zegt de moeder, met een onvervalst Rotterdamse tongval. Ze zoeken de kunstacademie, want "haar jongen wil daar misschien wel naar toe". De jongen kijkt een beetje als Wim de Bie in de rol van zoon van de overijverige en iets te dominante moeder. Ik wijs haar de weg. Dat klopt niet, zegt ze, want daar waren ze net geweest. "Dan kom je in een of ander café uit, de Willem heet die nieuwe tent geloof ik, geen kunst te bekennen".........

Donderdag 5 november: feest voor de Vereniging Hogescholen

De Vereniging Hogescholen bestaat 40 jaar. En dat vieren we. Stijlvol. In Theater Diligentia in Den Haag komen docenten, bestuurders, politici en gasten bijeen. De geschiedenis van het hbo komt voorbij. Opzet en sprekers illustreren het moderne hbo. Zeker, de minister-president krijgt, zoals het hoort, het podium en benadrukt het belang van het hbo voor de ontwikkeling van ons land, de minister van Onderwijs mag afsluiten en houdt een bewogen betoog over de belangrijke rol die het hbo altijd gespeeld heeft in emancipatoire bewegingen. Zij illustreert dit met verwijzing naar de meest actuele uitdaging: de vluchtelingenproblematiek.

Maar het hart van de bijeenkomst wordt gevormd door prachtige optredens van studenten van die andere mooie Rotterdamse kunsthogeschool: Codarts. Het ontroert, om dat talent te zien, met zo nu en dan die glimp van onzekerheid die past bij jonge mensen die nog in opleiding zijn. De toon van de bijeenkomst wordt gezet door de student, docent en lector die het podium krijgen, in een ontspannen interactie met Mark Rutte. De uitdaging van het moderne hbo wordt geïllustreerd door de lezing van ontwerper Daan Roosegaarde, die het hbo een opdracht meegeeft van creativiteit, ondernemerschap, onderzoekende houding en durf. Voorzitter van de Vereniging Hogescholen, Thom de Graaf benadrukt dat we een Vereniging zijn geworden van kennis delen, van ruimte voor variëteit, met onderwijs als kernwaarde en een ontluikende onderzoekstraditie.

Mijn oude baas, minister Deetman, zit vlak bij me. Ik druk hem de hand. Hij knipoogt. Jammer dat Jankarel Gevers er niet bij kan zijn.