Wat is de rol van een bedrijfsethicus?
“Het belangrijkste is de vraag stellen: hoe kun je als bedrijf of als economie proberen het goede na te streven? Terwijl je weet dat daar een prijskaartje aan hangt. Ik probeer systematisch in kaart te brengen wat de argumenten en prikkels zijn om het wél te doen. Hoe richt je een bedrijf dusdanig in om het goede na te streven?”
Wat versta je onder ‘het goede’?
“Dat is een vraag waarvan we lang dachten dat iedere mens er een eigen antwoord op moest vinden. Maar gelukkig zien we nu een omwenteling waarin we ook weer nadenken over collectieve verantwoordelijkheid, over wat ‘wij’ goed vinden met elkaar. Er is een maatschappelijke ontwikkeling gaande waarin het steeds belangrijker wordt om normen en waarden na te leven. Denk maar aan de hele Me Too-zaak, discriminatie, racisme, drugslaboratoria, het schandaal bij ING, de malafide zaakjes van wethouder De Mos in Den Haag, et cetera. Mensen accepteren dit soort zaken steeds minder snel, ze kunnen het minder goed hebben. Het aantal kliklijnen in Nederland stijgt niet voor niets zo snel. Deze discussie zie je ook terug in het bedrijfsleven. Een voorbeeld: een bedrijf wil niet langer samenwerken met een leverancier omdat die niet duurzaam genoeg is. Duurzaamheid was een niche; iets voor geitenwollen sokken types. Nu zijn er grote bedrijven als Lidl die duurzame productieketens afdwingen. Er wordt vandaag de dag veel verder gekeken dan alleen winst maken en de aandeelhouders tevreden houden. Sinds de financiële crisis in 2008 en de nasleep ervan is er een groter bewustzijn van hoe de buitenwereld naar bedrijven kijkt. Een ‘gewetenscheck’, laat ik het zo maar noemen, is een vast onderdeel geworden van bedrijfsrapportage. Mensen willen verantwoordelijkheid nemen ondanks dat het niet per se hoeft van de wet. Dat is echt nieuw en hoopgevend.”
Wat is de link tussen jou als filosoof en die financiële wereld?
“Ik ben altijd al erg geïnteresseerd geweest in het bedrijfsleven en de economie. En filosofie is radicaal doorvragen waar de wetenschap stopt. Een bedrijf kan wel zeggen dat het maatschappelijk verantwoord onderneemt, maar gebeurt dat ook echt? En op wat voor manier dan? Hoe komt dat in de praktijk naar voren? Wat is de toegevoegde waarde van een bedrijf? Een econoom kijkt, kort gezegd, naar geld en een filosoof naar waarde. En waarde is niet hetzelfde als geld. Dus hoe kun je je bedrijf dusdanig inrichten dat je waarde creëert én geld verdient? In vergelijking met tien jaar geleden is ook het bedrijfsleven meegegaan met zo’n breder mensbeeld, maar we zitten nog steeds in een systeem waarin mensen elkaar te weinig aanspreken op hun verantwoordelijkheid. Dat is eigenlijk de kern van ethiek; hoe nemen we verantwoordelijkheid voor de wereld?”
Het klinkt als een héél breed onderwerp. Hoe ga je hier handen en voeten aan geven in het onderwijs?
“Een kernvraag is voor mij, hoe maak je mensen bewust, moreel bewust? Als iemand wordt aangenomen op een nieuwe werkplek heeft hij of zij de neiging zich volledig aan de bestaande gang van zaken aan te passen. Om puur volgens de wetten en regels van het bedrijf aan het werk te gaan. Veel mensen vinden het erg moeilijk om hun menselijkheid mee te nemen naar hun werk. Terwijl dat wel nodig is om met de vuist op tafel te slaan als iets gaat zoals het niet zou mogen gaan. Bedrijven moeten een morele cultuur zien te creëren. Met ethische principes en onderzoeken wil ik – vanuit de hogeschool – mensen wakker schudden. Je bent er op je werk niet alleen om transacties te voltrekken, maar ook om je maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen door rekening te houden met de mens achter de consument of collega. Dat doe ik in verschillende domeinen, ook in het onderwijs zelf. Ik ga bijvoorbeeld in samenwerking met docenten een cursus bedrijfsethiek geven, zodat ze hun manier van onderwijs geven kunnen aanpassen aan de actualiteiten en huidige stand van de wetenschap rondom ethiek. Want er zijn heel veel boeken over bedrijfsethiek, maar die zijn veelal verouderd. Ik wil de docenten actuelere handvatten geven om toe te passen in hun lessen. Denk aan digitale bedrijven als Deliveroo en Uber. Wat gebeurt er in deze organisaties? Zo komt hun onderwijs hopelijk dichter bij de belevingswereld van de studenten en leer ik op mijn beurt bij hoe docenten moraal bespreekbaar maken.”
En je andere projecten?
“Een ander project is ‘Ethiek van Hypotheken’. Een hypotheek is de grootste uitgave die je in je leven doet en ook in ons kapitalistische systeem vormt de hypotheek het hart van de financiële sector. Dat systeem draait op schulden, in feite is schuld geleende tijd uit de toekomst waar banken enorm aan verdienen. Veel mensen maken de uitgave te groot en steken zich te diep in de schulden. Als hypotheekverstrekker moet je je daarom afvragen of je je product wel aan iemand moet willen verkopen, terwijl er bijvoorbeeld maar één inkomen is en ook twee kinderen om te voeden. Durf je in zo’n geval business mis te lopen en ondertussen de mensen dus in bescherming te nemen tegen hun eigen wens om duur te wonen? Ik ga onderzoeken in hoeverre dit speelt in de huizenmarkt en hoe we mensen kunnen helpen zo’n belangrijke beslissing te nemen.”
Is wakker schudden de algemene deler binnen jouw rol als lector van Hogeschool Rotterdam?
“Ja, bewustzijn creëren. En dat op een academische manier, want het is nog een hele kluif om dit onderwerp te bestuderen en vervolgens op aantrekkelijke manier te kunnen doceren. Het is voor studenten heel belangrijk om precies te weten wat ethiek inhoudt als ze eenmaal aan de slag gaan op de arbeidsmarkt. Dat is gaaf, want dan kunnen ze zelfverzekerd handelen omdat ze van de hoed en de rand weten. Nu de bedrijfsethiek een lectoraat is binnen Hogeschool Rotterdam, hoop ik hen daarbij te inspireren.”