Coronasteun wereldwijd: de mens in de massa

Terwijl we ons moeten opmaken voor een derde ‘coronawinter’ valt er al veel te leren van de afgelopen periode. Bijvoorbeeld waar het gaat om de effectiviteit van de steunmaatregelen aan het bedrijfsleven. Voor Nederland is de voorzichtige conclusie dat de steun goed gewerkt heeft, maar wat zijn de ervaringen in het buitenland? Die vraag kunnen we beantwoorden via afstudeeronderzoeken van een aantal studenten van de opleiding International Business. Zij hebben elk in een land gekeken hoe daar het mkb steun heeft ontvangen en hoe men de steun heeft ervaren. De studenten hebben het beleid bestudeerd en enkele ondernemers en bestuurders van ondernemersverenigingen via Skype of Teams geïnterviewd. Deze column doet geen recht aan het werk van de studenten, want hier volgt niet meer dan een bloemlezing. 

Groot-Brittannië 

Christine Engelmoer heeft de fitnessbranche in Groot-Brittannië onderzocht. Na forse groei in de jaren vóór 2020 stond de sector vanwege corona in één keer stil. De ondernemers hebben de generieke steunmaatregelen ontvangen, deze zijn centraal ontwikkeld en decentraal uitgevoerd. De maatregelen hebben veel ondernemers geholpen te overleven. De respondenten zijn behoorlijk tevreden. Wel was er een gemis aan follow-up communicatie vanuit de overheid – ‘hoe staat het met mijn steunaanvraag?’. Bovendien verliep alle communicatie uitsluitend digitaal en was er geen mogelijkheid om iemand persoonlijk te spreken. 

Indonesië 

Voor Indonesië heeft Ferdi Versluijs onderzocht hoe de toerismesector ondersteuning heeft gekregen. Opvallend is dat de overheid met voorrang aandacht heeft gegeven aan Bali, want het eiland is voor de deviezeninkomsten van het land erg belangrijk. De bevolking is met voorrang gevaccineerd en bedrijven hebben eerder en meer steun ontvangen dan elders. Het bleek evenwel lastig zijn om het grote aantal hele klein bedrijven te bereiken. Deze ondernemers moeten het vooral doen met generieke armoedebestrijding, zoals voedselpakketten en vouchers. 

Japan 

Eric van Capellen heeft Japan geanalyseerd. Het land heeft een zeer genereus steunpakket aan het bedrijfsleven geboden. Er zijn een groot aantal maatregelen genomen, zowel direct als indirect via banken (aanvullende financiering en rentekorting). De steun was snel en relatief eenvoudig beschikbaar. Met name bedrijven in de servicesector hebben geprofiteerd, want daar was de impact van de lockdowns vanzelfsprekend het grootst. Voor het toerisme was er vorig jaar zomer zelfs beleid om binnenlands toerisme te stimuleren. Het aantal faillissementen lag in 2020 onder het niveau van 2019. 

Duitsland 

De situatie in Duitsland is bezien door Larisa Härter. Het land heeft in mei 2020 600 miljard euro gereserveerd voor steun aan het mkb. Maatregelen zijn onder andere een verlaging van btw, Corona-kredite, Kurzarbeitergeld en Finanzspritze. Ondernemers die door de student zijn geïnterviewd, zijn tevreden over de geboden steun. Enkele respondenten gaven aan ondersteuning te missen voor het installeren van ventilatiesystemen en het investeren in digitalisering. De ondernemers hebben niet altijd het gevoel gehoord te worden door de overheid. Onvoldoende statusinformatie over hun aanvragen leidt tot onzekerheid. Hier zou een beter online platform wenselijk zijn. 

Curaçao 

Curaçao is in beeld gebracht door Michelin Padmore. Het land heeft grotendeels het Nederlandse steunpakket gevolgd, zoals TVL (tegemoetkoming vaste lasten) en NOW (Noodmaatregel Overbrugging voor Werkgelegenheid). De steun is relatief prompt beschikbaar gesteld en terecht gekomen bij bedrijven in de problemen. De overheid heeft ook business coaching aangeboden, waar de door de student geïnterviewde ondernemers positief over zijn. Het bood hen een luisterend oor en concrete handvatten voor het overbrengen van hun activiteiten van offline naar online.  

Bonaire en Sint Maarten 

Daftony van Bossé heeft Bonaire en Sint Maarten onderzocht. De steun aan het mkb is er redelijk snel en goed op gang gekomen. Dat is hard nodig want de eilanden zijn hevig geraakt door het wegvallen van het toerisme. Er is aandacht nodig voor beter ‘e-government’ voor het verminderen van de bureaucratie en het versnellen van contact met ondernemers. Digitalisering kan ook bijdragen aan de gewenste versterking van de onderlinge economische relaties tussen de eilanden en aan het bevorderen van duurzame ontwikkeling. 

Verenigde Staten 

Rodney van Rielen heeft de steun aan mkb-bedrijven in de Verenigde Staten onderzocht. De federale overheid heeft het bedrijfsleven ondersteund met vier grote programma’s: het Paycheck Protection Program, de Economic Injury Disaster Loan, het Restaurant Revitalization Fund and de Employee Retention Tax Credit. De steun was omvangrijk, maar kwam relatief langzaam op gang. Terwijl de steun federaal werd geregeld, werden coronamaatregelen per staat geregeld. Terwijl restaurants in sommige staten gesloten moesten worden, konden ze dus elders openblijven. Dat gaf vooral in grensgebieden oneerlijke concurrentie. 

Vietnam 

Het toerisme in Vietnam heeft het zwaar te verduren door COVID-19. Nguyen Duyen heeft onderzoek gedaan. De centrale overheid heeft diverse maatregelen genomen. Maar er is sprake van onvoldoende regie. Verschillende ministeries hebben hun inzet onvoldoende gecoördineerd en door de uitvoering over te laten aan lokale overheden, loopt de steun van plaats tot plaats uiteen. Zonder goede relaties met ambtenaren was het lastig om steun te krijgen. Met name kleine ondernemers in afgelegen streken hebben geen of veel minder ondersteuning ontvangen dan centraal werd beoogd. 

Steunmaatregelen op hoofdlijnen te vergelijken

De steunmaatregelen in de onderzochte landen zijn op hoofdlijnen te vergelijken: directe subsidies, belastinguitstel, rentekorting en zachte leningen bij banken. De omvang van de steun loopt uiteen, net als de wijze van uitvoering. De studenten hebben voor hun land suggesties voor verbetering gedaan. Sleutelwoord is steeds communicatie: laat als overheid goed weten aan ondernemers wat de regelingen zijn, hoe deze kunnen worden benut en informeer de ondernemers over de status van hun aanvraag. Saillant is het aspect van persoonlijke communicatie: in sommige landen wordt ruimte voor persoonlijk contact gemist, in andere landen is deze ruimte voor sommige ondernemers en ambtenaren misschien wel te groot.  

De afstudeerprojecten laten goed zien dat overheden in allerlei landen op een onorthodoxe wijze aan de slag zijn gegaan om de negatieve gevolgen van de coronamaatregelen voor de economie te dempen. Het is vooral indrukwekkend om achter de massaliteit van de miljarden dollars aan steun de miljoenen ondernemers te zien – van de beach bar in Vietnam tot het fitnesscentrum in het Verenigd Koninkrijk – die met de steun enigszins hun inkomen op peil hebben weten te houden. 

Afstudeerkring

Het was een afstudeerkring met een actueel en interessant onderwerp. Enigszins uit nood geboren, want door dezelfde pandemie konden de studenten niet bij een bedrijf afstuderen. Elke student had zijn of haar eigen onderzoek, de afstemming en uitwisseling was groepsgewijs via Teams. Met als bijvangst ook nog eens aandacht voor de mens in de massa.