Werk, handelen en subjectiviteit

De Duitse theoloog en filosoof Friedrich Schleiermacher gaf in 1826 een reeks pedagogiecolleges. Hij begon die met de uitspraak dat ‘wat men in het algemeen onder opvoeding verstaat als bekend kan worden verondersteld’. Nu, bijna tweehonderd jaar later, zou die uitspraak niet zo gemakkelijk meer worden gedaan. We voeden nog steeds kinderen en jongeren op, we onderwijzen ook nog steeds, maar wat we doen, is minder eenduidig dan in Schleiermachers tijd. De Duitse pedagoog Alfred Treml schreef een aantal jaren geleden dat niemand in twijfel trekt dat opvoeding bestaat, maar ‘wat het “is”, daarover is (vandaag de dag) geen eenduidig antwoord meer te geven’.