Aantekeningen maken is hard werken

Door: Andries Vroegrijk

“Bij een vennootschap onder firma – een v.o.f. – is er een samenwerkingsverband tussen de vennoten waarbij alle vennoten hoofdelijk aansprakelijk zijn voor de schulden van de vof. In tegenstelling tot een bv, waarbij de vennoten, mits er geen sprake is van wanbeleid, niet hoofdelijk aansprakelijk zijn voor de schulden van de bv.”

Druk getik op laptops, pennen rollen over papier, er wordt een pijl getrokken tussen twee begrippen. Studenten zitten hard mee te tikken en te schrijven op hun laptop of schrijfblok tijdens de les. Mooi, denkt de docent die zijn hard aan het leren!

Docenten zien graag dat studenten aantekeningen maken tijdens hun lessen. Het maken van aantekeningen wordt doorgaans gezien als een indicatie dat studenten actief aan de slag zijn. En iets opsteken van de les. In het ideale geval luistert de student aandachtig naar de gepresenteerde leerstof, en denkt dan na over de betekenis van die leerstof: “Weet ik dit al of is het nieuw?” “Wat betekent dit eigenlijk?” “Is dit belangrijk?” “Moet ik dit onthouden?”. Vervolgens zet de student de kern van wat net gepresenteerd is – liefst zo kort mogelijk - in eigen woorden op papier.

Waarom laten we studenten dit allemaal doen? Waarom zouden ze leren van het maken van aantekeningen? Actieve verwerkingsstrategieën hebben een positief effect op leren en wel om twee redenen (Surma et al., 2019). Allereerst zit het mogelijke leereffect in het vertalen van de leerstof in eigen woorden. Gemiddeld genomen spreken we ongeveer 6 keer zo snel als dat we kunnen schrijven (120 versus 20 woorden per minuut). Het is daarom vooral belangrijk om goed te luisteren en om terplekke te bedenken op welke manier je de inhoud van de lesstof zo goed en zo kort mogelijk kunt noteren. In dat vertaalproces zit een belangrijke verwerkingsstrategie, je denkt na over wat je hoort en je schrijft alleen het belangrijkste op. Een tweede effect van het maken van aantekeningen is dat het helpt om leerstof gemakkelijker te onthouden doordat je de behandelde stof actief ophaalt in je werkgeheugen. En liefst haal je de stof op nét op het moment dat je het vergeten bent of dreigt te vergeten (Dunlosky & Rawson, 2015).

Complexiteit

Okay, doen dus, dat aantekeningen maken! Maar dat is allemaal makkelijker gezegd dan gedaan. Het maken van aantekeningen – en vooral het maken van goede aantekeningen – is een cognitief belastend en complex proces. Dit is wat in het ideale geval gebeurt. En wat we willen dat studenten doen. Maar het is me toch een lastig proces. Zo benoemen Jansen et al. (2017) maar liefst 5 cognitieve processen die tegelijkertijd een rol spelen bij het maken van aantekeningen: het begrijpen van de lesstof, daarin de kernpunten ontdekken, de kernpunten koppelen aan voorkennis, parafraseren of samenvatten en opschrijven (of typen). Daarnaast vraagt het bijwonen van een lesbijeenkomst ook het nodige van studenten zoals concentratie, luisteruithoudingsvermogen en het snel kunnen schakelen tussen meerdere gelijktijdige cognitieve en motorische taken zoals schrijven, luisteren, oordelen enz. (Willingham, 2023). Met een beetje pech lukt dat een student – vooral eentje die net is begonnen met zijn of haar studie - niet zo goed, en wordt de uitgelegde lesstof maar half begrepen. Of wordt het verkeerde onthouden omdat de student slechts matige aantekeningen heeft kunnen maken om op terug te vallen. Of beide.

Okay, er spelen veel processen een rol tijdens het maken van aantekeningen. Maar ook het medium waarmee of waarop studenten hun aantekeningen noteren speelt een rol. Zo gebeuren op de computer vaak nog andere dingen die voor afleiding zorgen omdat ze helemaal niets met het leerproces te maken hebben en zelfs schadelijk kunnen zijn voor het leerproces. Bovendien zijn studenten die met een laptop aantekeningen maken veel meer geneigd om zoveel mogelijk letterlijk op te schrijven wat de docent zei in plaats van de kern van de lesstof in eigen woorden te parafraseren (Mueller & Oppenheimer, 2014). En het is juist in díe verwerkingsactiviteit waar het leereffect zit zoals we eerder zagen.

Ondersteuning

Bestaat er een ‘beste manier van aantekeningen maken’? Daar weten we eigenlijk nog niet zoveel over. Om de simpele reden dat er maar nauwelijks studies zijn die de effectiviteit van verschillende methodes met elkaar vergelijken. Kunnen wij als docenten onze studenten eigenlijk effectief ondersteunen in het maken van goede aantekeningen? Langzamer spreken, voldoende stiltes laten vallen en studenten actief uitnodigen om iets op te schrijven zijn de eerste tips van Daniel Willingham (2023). Als docent is het goed om erbij stil te staan dat het maken van goede aantekeningen voor studenten niet eenvoudig is. Dat proces goed ondersteunen helpt studenten om het ook goed aan te kunnen leren. Stimuleer als docent dat studenten tijdens de les actief aantekeningen maken door hen uit te nodigen om in hun eigen woorden op te schrijven wat ze net begrepen hebben van de lesstof; zo halen ze actief kennis op en verwerken ze die beter. De docent kan vervolgens de stof kort herhalen zodat studenten hun begrip van de stof  kunnen controleren. Ook het aanleren van een specifieke methode die goed bij de lesstof past is een mogelijkheid (Sins, 2023). Benoem dan expliciet dat je de strategie aantekeningen maken gaat uitleggen en dat je die strategie kunt inzetten tijdens het leren. Benoem expliciet de voordelen van het maken van aantekeningen en doe de strategie voor, zodat studenten jou na kunnen doen. Dat kan bijvoorbeeld door kleine stukjes van de stof te behandelen en na instructie te laten zien hoe jouw aantekeningen eruit zouden zien, zodat studenten hun eigen aantekeningen kunnen vergelijken met die van jou.

Tot slot

Het daadwerkelijke effect van het maken van aantekeningen hangt dus nogal al van een hoop verschillende factoren. Geen reden om studenten niet aan het werk te zetten tijdens je les, want ook recente studies geven aan dat aantekeningen maken positief samenhangt met leerprestaties (Salame et al., 2024). Voor studenten blijft aantekeningen maken dus een belangrijke vaardigheid om te beheersen en voor docenten is het zaak om hun studenten effectief te begeleiden bij het aanleren van goede technieken. Niet één vorm is het beste, maar naarmate de student kennis mag maken met meerdere verschillende technieken ontwikkelt zich in de loop van de studie vanzelf een eigen stijl van aantekeningen maken die effectief is voor de student. Ga er dus als docent niet vanuit dat de studenten lekker bezig zijn als ze druk bezig zijn met het maken van aantekeningen tijdens je les. Maar ga na hoe je ze kan ondersteunen dat effectief te doen. Zodat hetgeen jij wilt overbrengen nog beter blijft plakken.