Open onderwijs

Open Onderwijs

Open Onderwijs is het delen van en voortborduren op kennis met als doel wereldwijde participatie in de Open Onderwijspraktijken en gratis toegang tot Open Leermaterialen van hoge kwaliteit. 

Waarom gaan we hiermee aan de slag?

De mediatheek ondersteunt het onderwijs bij het hergebruik van Open leermaterialen ten behoeve van Open Onderwijs. Hiermee leveren we vanuit onze expertise een bijdrage aan verbetering en vernieuwing van het onderwijs en het verder vormgeven van Blended Learning.

Hierbij sluiten we aan bij het landelijke en internationale streven om zoveel mogelijk leermateriaal vrij toegankelijk online beschikbaar te stellen: de bestuurders van Universiteiten van Nederland, de Vereniging Hogescholen en SURF hebben de Verklaring Nationale aanpak digitale en open leermaterialen ondertekend. Daarin spreken de Nederlandse hoger onderwijsinstellingen af dat zij gezamenlijk werken aan het maken, delen, hergebruiken en inkopen van leermaterialen.

Open leermaterialen vinden

De beste bronnen zijn verzameld door de collectiespecialisten en embedded librarians van de mediatheek. Zij adviseren en ondersteunen bij het zoeken naar Open leermaterialen.

Overzicht van Open leermaterialen

Werken met Open leermaterialen

Vanuit het versnellingsplan onderwijsinnovatie met ICT is extra aandacht voor  het gebruik van digitale (open) leermaterialen. In samenwerking met SURF en de werkgroep Open en Online Onderwijs is het platform Edusources ontwikkeld.

Dit platform biedt Open leermaterialen, voorzien van Creative Commons-licenties, die docenten kunnen bekijken, downloaden, aanpassen, gebruiken en beoordelen. Je kunt als instelling je onderwijsmateriaal delen door een vakcommunity te maken of los materiaal aan te bieden.

Auteursrecht

Om leermateriaal aan te bieden voor (her)gebruik, moet het vrij toegankelijk zijn en voorzien van een open licentie. De meeste Open leermaterialen hebben een Creative Commons (CC) licentie. Wil je meer informatie of heb je vragen over auteursrecht of Creative Commons licenties?

 Neem contact op met het Auteursrecht Informatiepunt

Vakcommunities en vakvocabulaires

Een vakcommunity is een groep vakgenoten die zich georganiseerd hebben rondom een gedeelde inhoudelijke expertise. Zo’n vakcommunity kan  in kaart brengen waar behoefte aan is binnen het vakgebied en op basis daarvan een collectie Open leermaterialen opbouwen en onderhouden.

Een vakvocabulaire is een hulpmiddel dat kan helpen bij het delen en vinden van Open Leermaterialen.

Vakvocabulaires zijn instellingsoverstijgende, vaak hiërarchische lijsten met een taxonomiestructuur van begrippen die binnen het vakgebied zijn vastgelegd en die gebruikt worden om samenhangende vaktermen binnen een vakgebied of opleiding te beschrijven op basis van competenties of vakinhoud.

Een vakvocabulaire zorgt er ook voor dat het metadateren van Open Leermaterialen minder tijd kost en dat de kwaliteit ervan veretert. De vakvocabulaires kunnen ook gebruikt worden om te analyseren aan welke Open Leermaterialen er behoefte is. 

Advies en ondersteuning

Wil je Open leermateriaal dat je hebt gevonden (her)gebruiken, dan kunnen de Embedded librarians en adviseurs/AIP je adviseren en ondersteunen.

De licentie van leermateriaal geeft aan wat toegestaan is. Controleer daarom altijd de licentie, meestal staat deze bij het leermateriaal vermeld. Vind je geen licentie, dan kan er niet zonder toestemming worden hergebruikt. Is het leermateriaal online toegankelijk, dan is linken wel toegestaan

• Creative Commons-licenties
  De meeste Open content heeft een Creative Commons (CC) licentie. Deze licenties maken het delen, kopiëren en bewerken van een werk gemakkelijker, waardoor flexibeler omgegaan kan worden met auteursrecht. De maker van een materiaal kan kiezen uit 6 verschillende Creative Commons-licenties.

Delen van Open leermaterialen

De Embedded librarians en adviseurs/AIP ondersteunen docenten bij het delen van Open leermaterialen.
In In de praktijk wordt verteld waar je op moet letten wanneer je Open leermateriaal (her)gebruikt. Voor het zelf delen van bewerkt, of eigen gemaakt Open leermateriaal zijn er de volgende aandachtspunten:

1. Keuze voor de licentie
   Voor het opnieuw delen van Open leermateriaal, of het Open delen van eigen materiaal moet het werk voorzien worden van een Creative Commons licentie. Algemeen advies is om te kiezen voor CC-BY (Naamsvermelding). Dit verplicht een (her)gebruiker tot naamsvermelding. Hierbij blijft zichtbaar welke experts/instellingen aan het werk hebben bijgedragen.
   
   
2. Keuze voor een platform
   Binnen de HR ontwikkelde Open leermaterialen worden opgeslagen in SURFsharekit, de HR repository. Van daaruit worden ze gepubliceerd in edusources
   
   
3. Kwaliteitsvoorwaarden
   Voordat Open leermateriaal gedeeld kan worden moet het aan deze kwaliteitsvoorwaarden voldoen:
   1. Het materiaal heeft vakinhoudelijke kwaliteit
   2. Het materiaal heeft open kwaliteit
   3. Het materiaal heeft didactische-onderwijskundige kwaliteit
   4. Het materiaal is leesbaar en, indien van toepassing, bewerkbaar door anderen [taal, vorm, inhoud]
   5. Het materiaal is gepubliceerd in een aanpasbaar formaat, zodat anderen het gemakkelijk kunnen (her)gebruiken
   6. Het materiaal voldoet aan de auteursrechtregels voor Open Leermateriaal
   7. Het materiaal heeft een licentie met toestemming voor (her)gebruik. Maak hier bij voorkeur gebruik van een Creative Commons-licentie
   8. Het materiaal moet gepubliceerd worden in een repository en voorzien worden van metadata zodat het goed terug te vinden is
      
      
4. Kwaliteitsmodellen
   Kwaliteitsmodellen dragen bij aan het vertrouwen in de kwaliteit van het materiaal. Aanbevolen wordt om een keurmerk te koppelen aan materiaal dat aan een bepaald kwaliteitsmodel voldoet, zodat duidelijk is dat er een kwaliteitsmodel is gebruikt en welke criteria hieraan hangen.
   
   
5. Zelf publiceren?
   Je kunt je open leermateriaal zelf uploaden in SURFsharekit of je kunt je open leermateriaal mailen naar de mediatheek. De mediatheek uploadt het dan in SURFsharekit.
   
   
   

Mensenrechten: internationaal samenwerken aan leermaterialen 

Najaar 2022 heeft Peter Dijkstra, hoofddocent ISO bij Hogeschool Rotterdam, het initiatief genomen om lesmateriaal op het gebied van Mensenrechten vanuit een vakcommunity te delen.  

Een vakcommunity is een groep mensen die op hetzelfde vakgebied, domein of discipline actief samenwerken en zich rondom de gedeelde inhoudelijke expertise in enige vorm georganiseerd hebben. Deze vakcommunity is ontstaan uit een samenwerking tussen docenten, onderzoekers, lectoren en beroepskrachten sociaal werk in Nederland en Vlaanderen. 

Het initiatief kwam tot stand naar aanleiding van de behoefte aan leermaterialen voor het hoger onderwijs rondom Mensenrechten. De community is dat zelf gaan ontwikkelen omdat er geen bestaand materiaal beschikbaar was. Dit materiaal bestaat uit een handleiding met een duidelijk lesprogramma dat geschikt is voor het hoger beroepsonderwijs. Je vindt een aantal voorbeelden om mensenrechten concreet om te zetten in leeractiviteiten. Het is zowel in het Nederlands als in het Engels beschikbaar. 

De community streeft naar: 

• Thematische bundeling van open leermateriaal: Dit materiaal kan worden opgenomen in de curricula sociaal werk en in de toekomst ook in andere domeinen zoals techniek en zorg. Het omvat concrete onderwijsmodulen en wetenschappelijke teksten die bijdragen aan de kennisbasis van sociaal werk en mensenrechten. 

• Stimulering van hergebruik: Na publicatie wordt het materiaal gepromoot bij betrokken instellingen, zodat het open beschikbaar is voor andere opleidingen. Dit bevordert het gebruik van het materiaal rondom actuele onderwijsthema’s zoals inclusiviteit en mensenrechten. 

• Succesvolle implementatie: Het initiatief is geslaagd zodra het ontwikkelde materiaal aantoonbaar wordt gebruikt binnen de curricula van de hoger onderwijsinstellingen sociaal werk en de groep vakdocenten die materiaal wil delen, aantoonbaar toeneemt. 
  Najaar 2024 en in 2025 wordt nog gewerkt aan het toevoegen van leermaterialen over Mensenrechten – onderzoek in onderwijs, praktijkvoorbeelden, woordenlijst en conferenties zodat eind 2025 een volledig lespakket + aanpak beschikbaar is voor hergebruik. 

Voor meer informatie en toegang tot de ontwikkelde materialen, zie https://search.edusources.nl/communitys/mensenrechten  

Wil je meer weten over dit praktijkvoorbeeld?
Neem dan contact op met Peter Dijkstra 

Wil je meer weten over hoe je open leermaterialen kan inzetten in je onderwijs? Neem dan contact op met het team Open onderwijs