Samen optrekken

Mensen met ernstige chronische aandoeningen wonen steeds langer thuis, ook als ze veel zorg nodig hebben. Als een persoon naar een verpleeghuis gaat neemt dat bij naasten zorg uit handen. Daar komen voor naasten vaak nieuwe zorgen voor terug. Hoe zij betrokken kunnen blijven bij het welzijn van en de zorg voor bijvoorbeeld hun partner, vader of moeder, hoe ze een betekenisvolle relatie kunnen onderhouden en met (zorg)medewerkers kunnen opbouwen, blijft onderbelicht. Bij betekenisvolle relaties is sprake van dialoog, van samen optrekken, wederkerigheid en oog voor elkaars waarden, kwaliteiten en belangen. Momenteel is dat in de zorg vaak afhankelijk van personen en situaties en niet geborgd. 

In de intramurale langdurige zorg bestaat de wens voor meer focus op kwaliteit van leven, met een grotere rol voor het eigen sociale netwerk van de bewoner in de instelling. In het samenspel tussen de professionele zorg en de bewoners en naasten, is samen optrekken nog geen gemeengoed. De kwaliteit van de relatie is veelal afhankelijk van personen en situaties.

Doel van dit project is: samen optrekken vanuit betekenisvolle relaties is vanzelfsprekend. In de praktijk werden doelen geformuleerd om die praktijk te verbeteren. Opdat medewerkers weten hoe ze relatiegericht kunnen werken, maar ook met aandacht voor het willen, het durven, het mogen en (blijven) doen. Dat vraagt om een organisatie die hen steunt, toerust en  faciliteert. In dit project ligt dus niet alleen de focus op de medewerkers, maar ook op de organisaties, om samen te kunnen werken aan structuren en culturen die samen optrekken vanuit een betekenisvolle relatie bevorderen.

Op drie locaties bij Laurens, Rotterdam en twee locaties van Florence, Den Haag is participatief actieonderzoek opgezet en uitgevoerd. Op alle locaties zijn werkgroepen aan de slag gegaan. In die werkgroepen participeerden medewerkers van verschillende disciplines, vrijwilligers, familie en clientvertegenwoordigers. Het management had een actieve rol in het faciliteren van de werkgroepen én van de acties die daaruit voortkwamen. De werkgroepen hebben zelf veranderopdrachten vastgesteld en daaraan gewerkt. Het proces werd op elke locatie actief begeleid door een projectleider van Kenniscentrum Zorginnovatie, Ina Mouris en een docentonderzoeker van de opleiding verpleegkunde (eerst Susan Hupkens, daarna Lizette Littel-Baetens).

Vanaf het begin waren studenten betrokken bij dit project. In minorprojecten en afstudeerprojecten hebben ze literatuur- en praktijkonderzoek gedaan naar interventies en methoden om naasten te betrekken en betekenisvolle relaties te bevorderen en naar belemmerende en bevorderende organisatiefactoren. Ook is bijgedragen aan de analyse van onderzoeksdata. Gedurende het hele project was een docentonderzoeker actief in de projectuitvoering, was een onderwijsmanager lid van de stuurgroep en nam een social-work-docent van het Haags ROC Mondriaan deel aan de adviesgroep.

Houd deze pagina in de gaten! Er zullen nog nieuwe resulaten bij komen gedurende 2024!

Er zijn diverse producten ontwikkeld:

Materiaal voor de praktijk:

Om het sociaal netwerk van een nieuwe bewoner in kaart te brengen werd de Vragenlijst Samen Optrekken ontwikkeld. Hiermee kunnen de medewerker en de nieuwe bewoner inventariseren hoe het sociaal netwerk eruit zien en wie de bewoner graag bij welke activiteit betrokken wil hebben.

Het goede relatiegesprek, hoe dan? Om een goede start te maken met betekenisvolle relaties met naasten werd een kaart ontwikkeld met 6 tips.

Educatief materiaal: Voor de praktijk en voor het onderwijs zijn educatieve materialen ontwikkeld, zoals vlogs waarin medewerkers, clienten en vrijwilligers vertellen over een ervaring met samen optrekken in de praktijk. Ook zijn animaties ontwikkeld van enkele belangrijke onderdelen van samen optrekken: 

• De Basis: de relatiedriehoek van bewoner, naasten, medewerkers en organisatie.
• De Bezieling: het waardenraamwerk met de zes kernwaarden van betekenisvolle relaties in de zorg.
• De Bedoeling: de samenwerkingsladder voor samenwerking van informele en formele zorg.
• De Cirkel van Beweging: de beweging van weten naar doen.

Ook zijn enkele posters ontwikkeld:

• Twee posters over de praktijkwinst op twee locaties: Florence Duinhage en Laurens Delfshaven
• Een poster van kenniswinst van het project, aan de hand van de 5B’s: de Basis, de Bezieling, de Bedoeling, de Beweging en het Bedrijf.
• Een wetenschappelijke congresposter, gepresenteerd in Dublin tijdens de International Family Nursing Conference, 2023.

Twee artikelen zijn gepubliceerd in vaktijdschriften:

• Witkamp, E. & Mouris, I. (2023) Samen Optrekken in de relatiedriehoek. Geron Tijdschrift 25(1) Samen optrekken in de relatiedriehoek - Geron (gerontijdschrift.nl)
• Mouris, I., van der Burg, P. Witkamp, E. (2022) Betekenisvolle relaties in de langdurige zorg. TVZ; Verpleegkunde in Praktijk en Wetenschap. (6), 40-43

De werkwijze middels participatief actieonderzoek bracht veel mensen op de been. Dat is meteen een van de succesfactoren: veranderingen begonnen al meteen in de praktijk, omdat daar werd vastgesteld wat men wilde veranderen. Dit gebeurde op verschillende locaties van Florence Den Haag en Laurens Rotterdam, met clienten en naasten, met medewerkers van zorg, behandeling, welzijn, facilitair, met managers en beleidsadviseurs. Elke locatie had enkele kartrekkers uit eigen geleding.

Uitwisseling tussen locaties vond onder andere plaats in de projectgroep. In de projectgroep participeerden naast de kartrekkers van de locaties een lid van de cliëntenraad van Laurens, de betrokken locatiemanagers en beleidsmedewerkers van Florence en Laurens, experts van  MantelzorgNL en Vilans en alle projectmedewerkers van Kenniscentrum Zorginnovatie.

Directieleden van Florence en Laurens, de directeur van Kenniscentrum Zorginnovatie en een opleidingsmanager van de opleiding Verpleegkunde van Hogeschool Rotterdam hadden zitting in de stuurgroep, om te kunnen verbinden met ontwikkelingen in organisaties, onderwijs en samenleving.

Door de betrokkenheid van docentonderzoekers en de opleidingsmanager werd direct samengewerkt met de opleiding Verpleegkunde.

In de adviesgroep participeerden experts van de Hanze Hogeschool Groningen, Academische Werkplaats Ouderen Maastricht, Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, ROC Mondriaan Den Haag en de cliëntenraad van Aafje, Rotterdam.